Passage 1 - 2004

Inhoudsopgave

In het themanummer 'Ethiek en Rehabilitatie' van Passage (nr. 4, 2003) signaleert Boevink dat rehabilitatie onderscheid maakt tussen ziekte en functioneren of tussen psychisch lijden en het dagelijks bestaan. Dit betekent echter niet dat deze los gezien kunnen worden van elkaar maar dat zij juist alles met elkaar te maken hebben. Ik deel haar visie op dit punt.

Emergis is het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg in Zeeland. Vijf jaren geleden maakte de sector Langdurige Zorg en Wonen (LZW) van Emergis de keuze om de Integrale RehabilitatieBenadering (IRB) in te gaan voeren. Dit artikel geeft een overzicht van de ontwikkeling die de sector LZW heeft doorgemaakt. Met alleen het uitvoeren van een uitgebreid scholingsprogramma ben je er niet. De invoering van de rehabilitatiebenadering vraagt om een zorgvuldig implementatietraject, aanpassingen in de organisatie en een lange adem.

'Wat moeten hulpverleners leren om in gesprek met de cliënt te blijven?' zo vroegen wij aan Wilma Boevink (Van Wel e.a. 2003, p. 126). Wij zijn verheugd dat Boevink hierop ingaat. Zij geeft aan dat een rehabilitatiewerker in staat moet zijn om volwassen om te gaan met de existentiële vragen van het leven, daarin anderen toe te laten en met de cliënt op een gelijkwaardige manier te zoeken naar antwoorden op die vragen. De ingewikkelde uitdaging is om gedetailleerd uit te werken wat er onder een goede rehabilitatiewerker en onder een goed rehabilitatieproces moet worden verstaan (Boevink 2003, p. 199). Om een stap verder te komen is het naar onze mening van groot belang om de kernbegrippen in de discussie te verhelderen. Zo roept de beschrijving van datgene waartoe een rehabilitatiewerker in staat moet zijn vragen op: Het kunnen omgaan met de existentiële vragen van het leven geldt toch ook voor veel andere hulpverleners? Wat onderscheidt een rehabilitatiewerker van andere hulpverleners? Wat beoogt rehabilitatie?

De reactie van Wilma Boevink in het laatste nummer van Passage van vorig jaar op mijn redactioneel in het septembernummer (nr. 3) vraagt om een voortzetting van de discussie over de plaats van rehabilitatie in het Nederlandse bestel. Ik stelde in mijn bijdrage twee vragen. De eerste vraag ging over de vitaliteit van de Nederlandse rehabilitatiebeweging. Zijn we inmiddels, na zo'n 15 jaar, gesetteld in het zorgbestel of moeten we onze plaats nog steeds bevechten? Ik stelde dat rehabilitatie als benadering inmiddels een vaste plaats verworven heeft in de Nederlandse ggz, maar helaas nog niet als zorgaanbod. Het gebrek aan politieke consensus over de positie in het zorgbestel belemmert in belangrijke mate de implementatie. Dit gebrek is niet alleen zichtbaar op het niveau van het landelijke bestuur (regering en ministerie) maar ook op het niveau van de instellingsbesturen. Zolang instellingsbesturen rehabilitatie niet als een belangrijk onderdeel van hun zorgaanbod positioneren, zal de overheid er ook geen indicatiestelling en financiering aan koppelen. Andersom geldt ook: als de overheid rehabilitatie niet erkent als een belangrijke vorm van zorg bij herstel van ernstige psychiatrische aandoeningen, en een belangrijke vorm van ondersteuning bij terugkeer naar een leven als burger in de samenleving (community care), dan zullen de aanbieders van rehabilitatiediensten ook niet gestimuleerd worden deze naast behandeling als producten te omschrijven.

Recensie

Recensie

Het proces van vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorg gaat in fasen. Aanvankelijk lag het accent op deïnstitutio-nalisering en extramuralisering. Kort daarop ging de aandacht ook uit naar ondersteuning bij het individuele rehabilitatieproces. En vervolgens groeide het besef dat maatschappelijke integratie een tweezijdig proces is; mensen met een psychische handicap kunnen weliswaar deelnemen aan allerlei rehabilitatiecursussen, de samenleving moet hen ook ruimte bieden en uitnodigen om te integreren. En dat laatste ligt ingewikkeld. Een verkeerde, stereotiepe en stigmatiserende beeldvorming is een van de oorzaken die hieraan ten grondslag ligt. In het openingsartikel ontrafelt Marleen Slebos-Eisinga een aantal misverstanden over de beeldvorming van mensen met psychische problemen. Zij geeft aan welke strategieën er bestaan om stigmatisering tegen te gaan en gaat in op een originele voorlichtingsstrategie die in Groningen werd bedacht en uitvoering kreeg. Het project is inmiddels afgerond, maar verdient navolging, in welke variant dan ook. In tegenstelling tot andere landen gaat er in Nederland betrekkelijk weinig aandacht uit naar het bestrijden van stigmatisering, en systematisch onderzoek naar succesvolle methoden om vooroordelen tegen te gaan is al helemaal ver te zoeken. Hier ligt een gevoelige snaar als het gaat om het bevorderen van de sociale integratie van mensen met psychische problemen. Dick Oudenampsen raakt in zijn artikel eveneens een gevoelig punt op dit gebied en stelt dat de ontmoeting tussen gehandicapte en niet-gehandicapte burgers grotendeels uitblijft. De kloof tussen de psychiatrie en algemene voorzieningen is nog steeds erg groot. Oudenampsen put hoop uit de theorie van het sociaal kapitaal omdat die aanknopingspunten biedt om gemeenschapszin en de sociale cohesie in de samenleving te bevorderen. Er dient een brug geslagen te worden tussen burgers met en zonder handicap, en de landelijke en gemeentelijke overheid heeft daar een belangrijke taak liggen. De toekomstige Wet op de maatschappelijke zorg kan in dat opzicht een impuls bieden, aldus de auteur, ook al zal niet iedereen die mening delen.

Ouderen en mensen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis zijn ondergeschoven doelgroepen in rehabilitatieprogramma's in de ggz. Ten onrechte, zo komt in deze Passage naar voren. Ouderen blijken in staat om na een klinisch verblijf binnen een jaar weer zelfstandig te wonen, met behulp van een consequent uitgevoerd rehabilitatieprogramma, zo beschrijven Bert-Jan Roosenschoon en zijn mede-auteurs. John Lardinois betoogt dat er geen beletsel is om mensen met een borderline-stoornis rehabilitatie te bieden: de verwachte regressie blijft uit en cliënten blijken in veel opzichten tevreden.
Maar ook meer in het algemeen is er vaak de nodige weerstand te overwinnen om te gaan werken met een gerichte rehabilitatiemethodiek. Het praktijkvoorbeeld uit Zeeland verduidelijkt dat er meer komt kijken dan alleen scholing in de methodiek. Ondertussen groeit de 'bescheiden polemiek' over rehabilitatie die vorig jaar werd geopend. De begripsverwarring is nog niet ten einde, getuige de reacties in dit nummer. Jean Pierre Wilken gaat echter onverstoorbaar door met het verhelderen van gehanteerde definities over rehabilitatie en vraaggericht werken. Reageert u gerust!

Vraaggerichte zorg is in de mode. Het is een begrip dat door vrijwel iedere instelling tot sleutelwoord van beleid gemaakt is. Het past in een tijd waarbij de zorg als markt wordt gezien. De klant vraagt, de aanbieder levert. In de praktijk van de zorg weten we dat een belangrijk deel van het werk van de hulpverlener eruit bestaat om met een cliënt diens vraag duidelijk te krijgen. In deze bijdrage wordt beschreven hoe in rehabilitatiebenaderingen omgegaan wordt met vraaggericht werken. Vervolgens wordt beschreven hoe in de methodiek van het Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen de vraag van de cliënt zich verhoudt tot wensen en zorgbehoeften.

De afdeling Hoogvliet is een klinische afdeling van 24 plaatsen voor rehabilitatie van ouderen van de Bavo RNO Groep te Rotterdam. Bijzonder is dat bij deze leeftijdsgroep de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB) wordt toegepast en dat de begeleiding erop gericht is dat de bewoners binnen een jaar een zelfstandiger woonsituatie verwerven. Er zijn in den lande weinig andere voorbeelden van een dergelijke consequente toepassing van de IRB bij ouderen. De afdeling lijkt succesvol.

In de MFE-Rehabilitatie Almelo, onderdeel van Adhesie, wordt al een aantal jaren vanuit een rehabilitatievisie gewerkt met cliënten met een borderline-persoonlijkheidsstoornis. De ervaringen zijn positief. In dit artikel wordt de globale aanpak beschreven. Daarnaast worden resultaten van evaluatieonderzoek gepresenteerd. Hierbij ligt de focus op de verschillen in werkrelatie tussen cliënten met schizofrenie en met een borderline-persoonlijkheidsstoornis.

De sociale integratie van burgers met een handicap is een naar mijn inziens verwaarloosd aspect van de vermaatschappelijking, maar is tevens de achilleshiel van het proces van vermaatschappelijking. De belangrijkste vraag is op welke wijze burgers met en zonder handicap elkaar (willen) ontmoeten. Of is er eerder sprake van vermijden? Ik ga daarbij uit van het perspectief van burgers en de mogelijkheden van andere partijen om initiatieven van burgers te ondersteunen en te versterken.

Een positieve beeldvorming is een van de voorwaarden om de integratie van mensen met een psychiatrische achtergrond te laten slagen. Met een foto-expositie gemaakt door ggz-cliënten is geprobeerd het bestaande beeld ten aanzien van 'de psychiatrie' te nuanceren. In het tweede deel van het artikel staat deze foto-expositie centraal. Het artikel start met een aantal stigmareducerende theorieën die de basis van de onderliggende methodiek vormen.

Schrijven. Voor mij een, letterlijk, uit nood geboren bezigheid die uitgroeide tot een multifunctionele hobby. Om een opname op Zon & Schild te voorkomen kreeg ik begin 1998 een PIT-verpleegkundige toegewezen die drie keer per week een uur aan huis kwam en mij met haar onverbiddelijk enthousiasme uit het diepe dal trachtte te sleuren. 'Miss Peptalk' noemde ik haar dan ook en mijn angst steeg tot schrikbarende hoogte toen haar helende bezoekjes na drie maanden, volgens streng protocol, eindigden en ik roemloos ten onder dreigde te gaan.