Is persoonlijk herstel een transdiagnostisch concept?

Omschrijving

In deze bijdrage wordt verslag gedaan van een studie die onderzoekt of het CHIME-raamwerk voor herstel mogelijk ook geschikt is om persoonlijk herstel, behalve bij mensen met psychotische klachten, te onderzoeken bij mensen met andere diagnoses, zoals stemmingsgerelateerde klachten en autisme. Dit werd onderzocht door dertig herstel- en ervaringsverhalen uit de ‘Verhalenbank Psychiatrie’ (UMC Utrecht) binnen verschillende diagnostische groepen te analyseren op de elementen van het CHIME-raamwerk. De conclusie is dat persoonlijk herstel inderdaad een transdiagnostisch concept is.

Achtergrond: persoonlijk herstel precies beschrijven
Mensen die zorg krijgen in de ggz geven aan dat sociale steun, persoonlijk welzijn, zorg die kijkt naar de hele persoon en niet alleen naar de klachten, en het vinden van een zinvolle dagbesteding, belangrijk zijn voor hun herstel (Jose et al., 2015; Leamy et al., 2011). Het opbouwen van goede relaties en je verbonden voelen met anderen helpt bij alle vormen van herstel: klinisch, maatschappelijk en persoonlijk herstel (De Ruysscher et al., 2017). Toch blijft het lastig om ondersteuning voor persoonlijk herstel een vaste plek te geven in de dagelijkse zorg in de ggz. Een herstelgerichte aanpak kijkt naar iemands sterke kanten in plaats van naar problemen. Dit helpt mensen om hun doelen te bereiken en vermindert het gevoel van schaamte over hun aandoening (Anthony, 1993; Slade, 2009). Het idee van ‘empowerment’ moedigt mensen aan om zelf keuzes te maken en controle te krijgen over hun leven en behandeling (Davidson & Strauss, 1992; Deegan, 1988). In de afgelopen tien tot vijftien jaar hebben wetenschappers verder onderzocht wat persoonlijk herstel precies inhoudt. Zij beschrijven dit als een proces waarin iemand weer positief naar zichzelf leert te kijken, met steun van familie en de maatschappij. Herstel kan op verschillende manieren worden benaderd, bijvoorbeeld vanuit de persoon zelf, de familie, de samenleving of vanuit de aandoening (Dell et al., 2021; Jose et al., 2015).

CHIME-raamwerk voor herstel
Een bekend raamwerk dat al deze aspecten meeneemt is het CHIME-raamwerk (Leamy et al., 2011). Dit raamwerk is ontwikkeld op basis van herstelervaringen van mensen met psychische klachten. Het acroniem CHIME beschrijft vijf belangrijke dimensies van herstel: 
1. Verbondenheid (Connectedness) – steun van anderen en het gevoel ergens bij te horen.
2. Hoop en optimisme (Hope) – motivatie om te veranderen en positief denken.
3. Identiteit (Identity) – een positief zelfbeeld en omgaan met stigma.
4. Zingeving (Meaning in life) – betekenis geven aan ervaringen met psychische problemen.
5. Empowerment – eigen verantwoordelijkheid en controle over het leven.

Sommige onderzoekers vinden dat er een zesde dimensie bij hoort, namelijk ‘moeilijkheden’. Dit verwijst naar het accepteren en leren omgaan met tegenslagen en trauma’s (Stuart et al., 2017; Van Weeghel et al., 2019). Hierover is echter nog geen brede overeenstemming en er is nog weinig onderzoek naar gedaan. Het CHIMEraamwerk is vooral gebaseerd op verhalen van mensen met psychotische aandoeningen en slechts in enkele studies werd onderzocht of het raamwerk ook past bij mensen met depressie, verslaving of andere psychische aandoeningen (Leamy et al., 2011). Hierdoor is het niet zeker of CHIME gebruikt kan worden voor verschillende psychische diagnoses (Hare-Duke et al., 2023). Recent onderzoek suggereert evenwel dat CHIME mogelijk ook toepasbaar is bij onder andere depressie, eetstoornissen, bipolaire stoornissen en verslavingen (Richardson & Barkham, 2020; Wetzler et al., 2020; Jagfeld et al., 2021; Dekkers et al., 2020). Voor sommige aandoeningen, zoals angst en autisme, is nog niet duidelijk of CHIME goed aansluit.