Iemand Erbij. Een crisisaanpak vormgegeven door de mensen onderling

Omschrijving

Waar gemeenschapszin en onderlinge betrokkenheid traditioneel kenmerkend waren voor het sociale weefsel in de Nederlandse samenleving, is sinds de jaren ‘70 een verschuiving zichtbaar naar een samenleving waarin burgers meer zijn gaan vertrouwen op professionele hulpverleners en instanties. Deze ontwikkeling heeft diepgaande effecten gehad op hoe burgers verantwoordelijkheid nemen voor het welzijn van elkaar en het functioneren van de samenleving als geheel. Deze bijdrage schetst kort deze ontwikkeling en illustreert hoe een initiatief als ‘Iemand Erbij’ van Stichting Kringwijs uit Amsterdam hierin een tegenbeweging vormt door juist te investeren in de kracht van burgerbetrokkenheid.

De professionalisering van zorg en welzijn
In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werd de Nederlandse verzorgingsstaat opgebouwd met als doel bescherming en ondersteuning te bieden aan burgers die dat nodig hadden. Hans Achterhuis (1979) en Abram de Swaan (1989) beschrijven hoe deze collectieve voorziening tot een verschuiving van zorg in de privésfeer naar zorg door de staat en instanties leidt (‘verstatelijking van de zorg’). Vanaf de jaren tachtig verschoof deze balans nog verder. Onder invloed van individualisering en een groeiend vertrouwen in deskundigheid ontstond er een samenleving waarin men bij problemen steeds vaker een beroep deed op professionals in plaats van op het eigen netwerk. Wetenschappers als Trudy Dehue (2008) benadrukken dat deze ontwikkeling heeft geleid tot een ‘psychologisering’ van het dagelijks leven, waarbij persoonlijke en sociale problemen steeds vaker als medische of psychische problemen worden benaderd.

De opkomst van meldpunten en institutionalisering van problemen
De laatste jaren is ook de opkomst van meldpunten voor uiteenlopende maatschappelijke en sociale kwesties aan de orde. Waar buren, familie, vrienden of een leraar eerder een centrale rol speelden in het signaleren en oplossen van problemen, ontstonden nu kanalen waarin burgers hun zorgen konden melden bij gespecialiseerde instanties. Janssens en collega’s wijzen in een VNG-essay (2021) op de negatieve gevolgen van deze ontwikkeling: ‘dat ze (red., meldpunten) serieuze en minder serieuze problemen buiten de gewone, vanzelfsprekende relaties van inwoners en reguliere professionals plaatsen’. Men hoeft zelf geen verantwoordelijkheid te nemen want daar zijn instanties voor.