Financiële problemen bij mensen met psychische aandoeningen

Omschrijving

Geïnspireerd door het format van Current Opinion-tijdschriften bespreken de auteurs in deze bijdrage trends in de wetenschappelijke literatuur en daarnaast recente inzichten uit praktijkgerichte publicaties vanuit kennisinstituten en expertisecentra over financiële problemen bij mensen met psychische aandoeningen in Nederland. Methodologische keuzes in de literatuur en bestaande interventies en hun toepasbaarheid bij mensen met ernstige psychische problemen komen aan bod. De inzichten worden in internationaal perspectief geplaatst. 

Sociaaleconomische onzekerheid en mentale gezondheid

Mentale ongezondheid wordt sterk beïnvloed door zowel individuele kwetsbaarheden als bredere maatschappelijke factoren, zoals sociale ongelijkheid en economische achterstand [1].1 Studies tonen aan dat sociaaleconomische onzekerheid, zoals werkloosheid of schulden, een negatief effect heeft op verschillende aspecten van mentale gezondheid [2, 3]. Dit geldt ook voor toenemende sociaaleconomische achterstand op buurtniveau [4, 5] en inkomensongelijkheid binnen een bevolking. Deze ongelijkheden ondermijnen het sociaal kapitaal van mensen, met negatieve gevolgen voor het psychisch welbevinden [6]. Vooral mensen in een kwetsbare positie, zoals inwoners van achterstandswijken en bepaalde etnische minderheden, worden hierdoor getroffen [7, 8]. Financiële stress staat zelden op zichzelf, maar maakt deel uit van een complex samenspel met andere sociale factoren, zoals een beperkt sociaal netwerk, gebrek aan vaardigheden of ervaringen van uitsluiting [8, 9]. Aanhoudende geldproblemen beïnvloeden hoe mensen denken, beslissingen nemen en zich tot anderen verhouden [10]. De ‘psychologie van de schaarste’ maakt dat geldzorgen voortdurend in het hoofd aanwezig zijn, wat ruimte voor andere zaken verdringt [11]. Armoede beperkt bovendien het denkvermogen en verhoogt impulsiviteit, waardoor mensen eerder in een vicieuze cirkel van verkeerde keuzes en verslechtering belanden [12]. Daarnaast gaat het gepaard met meer stress, meer stigma, meer schaamte, minder ervaren controle en minder vertrouwen in mensen en instituties [13].

Op individueel niveau spelen bij (dreigende) armoede factoren zoals het opgroeien in kansarme omstandigheden (intergenerationele armoede), een gebrek aan financiële vaardigheden, de weg kwijtraken in de complexe wet- en regelgeving, verstoorde gezinsrelaties en mentale gezondheidsproblemen een belangrijke rol. Angst, stress en schaamte versterken vaak het sociaal isolement en maken het moeilijker om hulp te zoeken [14]. Daarbij gaat het bij armoede vaak niet alleen om een gebrek aan geld, maar om bredere bestaansonzekerheid, waarbij het behalve over een ontoereikend en voorspelbaar inkomen ook gaat over het ontbreken van een woning en toegang tot onderwijs en zorg [15, 16].