Een interdisciplinaire benadering van armoede en mentale gezondheid

Omschrijving

Mentale problemen, zoals angst en depressie, nemen sterk toe bij mensen die in armoede leven, waar ook ter wereld. Er bestaat een vicieuze cirkel waarin armoede en mentale problemen elkaar versterken en die moeilijk te doorbreken is omdat we te weinig weten over hoe de cirkel precies werkt. Het interdisciplinair onderzoek waaraan de auteurs werken, werpt een vernieuwende blik op deze vicieuze cirkel: via het concept van schaarste willen zij beter begrijpen hoe armoede en mentale gezondheid elkaar beïnvloeden, én in welke richting (causatie). Vanuit dit onderzoek worden enkele verkennende analyses gedeeld en een vooruitblik op wat nog komt.

Achtergrond
De laatste jaren is de aandacht voor een goede mentale gezondheid toegenomen, zoals onder meer blijkt uit tal van initiatieven, strategieën en gezondheidsdoelstellingen op verschillende beleidsniveaus. Mentale gezondheid wordt niet meer beschouwd als louter een individueel probleem, maar steeds meer als een gedeelde verantwoordelijkheid van individu en samenleving, en is daarmee voorwerp van beleid. In dat kader moeten we ons rekenschap geven van het feit dat één factor cruciaal is voor geluk, levenstevredenheid en mentale gezondheid in het algemeen: het hebben van voldoende geld. Mensen die leven in armoede rapporteren bijvoorbeeld meer stress en negatieve gevoelens, maar ook meer depressies en angststoornissen dan mensen die het financieel goed hebben (Ridley et al., 2020). Je mag verwachten dat inzetten op dalende armoedecijfers zich ook zal vertalen in gunstigere cijfers over welbevinden en mentale gezondheid. En inderdaad blijken volgens een recente meta-analyse inkomensveranderingen de mentale gezondheid te verbeteren, zeker als mensen daardoor uit de armoede raken (Thomson et al., 2022).

Een genuanceerde relatie
Het verband tussen armoede en mentale gezondheid wordt evenwel vaak verkeerd begrepen. Soms wordt armoede ten onrechte in verband gebracht met een gebrek aan werkbereidheid, en dan wordt de oplossing gezien in het vergroten van de inkomenskloof tussen werkenden en niet-werkenden. Het financiële verschil tussen werken en niet-werken dient dan als prikkel om mensen aan het werk te krijgen en zo uit de armoede te tillen. Maar zo simpel is het niet. Mensen die in armoede leven worden geconfronteerd met een situatie van schaarste die bijzonder stressvol kan zijn en mensen tot moeilijke keuzes dwingt (Mullainathan & Shafir, 2013). Dit geeft dagelijkse zorgen en stress die zoveel mentale ruimte innemen dat langetermijndenken moeilijker wordt (Madsen et al., 2023; Van Dijk et al., 2022). Wat wordt aangezien voor een gebrek aan wilskracht om te werken, blijkt eigenlijk een gevolg te zijn en niet de oorzaak van armoede.

Een multidisciplinaire benadering
In dit onderzoek nemen we de mismatch tussen algemene opvattingen over armoede, beleidsmaatregelen en de resultaten van wetenschappelijk onderzoek onder de loep. We bekijken armoede en mentale gezondheid door de vernieuwende lens van schaarstetheorie om zo meer te weten te komen over de causaliteit tussen armoede en mentale gezondheid, met als ultieme doel deze vicieuze cirkel te doorgronden én te doorbreken. We testen onze theorie met verschillende analysemethoden: (1) we analyseren een grootschalige, longitudinale Europese dataset (SHARE, waarover verderop meer); (2) we volgen mensen in armoede dagelijks om hun mentale gezondheid en gevoelens van schaarste in kaart te brengen; en (3) we voeren labexperimenten uit waarin we schaarste nabootsen en de bijbehorende fysiologische reacties meten. In het vervolg van deze bijdrage delen we de eerste empirische bevindingen. Ook blikken we vooruit naar relevante onderzoeks- en beleidsvragen die in dit interdisciplinair onderzoeksproject aan bod zullen komen.