Tijdschrift voor Rehabilitatie 3 - 2011

Saskia Kegel, Glazen bol.
(foto)

Bild

ZIE PDF ARTIKEL VOOR BEELD

De beiaardier van Goedereede

Het is de morgen van de zesde dag.
De beiaardier beklimt de klokkentoren,
danst met zijn vuisten op het stokklavier
zodat gelijk stad en land hem kunnen horen.

De klanken waaien weg naar alle kanten,
een spel van vallen, buitelen en vluchten.
Het eiland houdt zich onveranderlijk:
Aarde en water onder grote luchten.
Het carillon zingt als een vluchtig vuur.

Een beiaardier schept leven voor de duur
van het concert waarmee hij bezig is.
Wie schiep de dood, die eeuwig nietsdoen is?
Hij wentelt, dalend van de nauwe trap,
de sluitsteen die de mens is op zijn plaats.
De klokken, klepels, draden, tuimelaars trillen
hoog in de toren na van zijn egards.

DRÖES

Ik vind het een boeiend en intrigerend boek, uitgegeven nu de auteur zijn indrukwekkende carrière als psychiater voor de uitbehandelden heeft afgesloten. 'Oh, die oorlog, die oorlog', heb ik bij het lezen herhaaldelijk verzucht, vooral na de eerste hoofdstukken over zijn jeugd, opvoeding en opleiding. Ik meende ook iets fundamenteel gemeenschappelijks te zien tussen Ischa Meijer (auteur van Een jongetje dat alles goed zou maken, 1996) en Detlef Petry. Meijer overleefde samen met zijn joodse ouders het concentratiekamp Bergen-Belsen en Petry is het kind van Duitse ouders met fanatieke nazistische overtuigingen, in de oorlog actief bij de Waffen-SS en lid van de Bund Deutscher Madel. Detlef en Ischa, allebei dus kinderen van door die oorlog zeer zwaar getraumatiseerde ouders.

Eindelijk een boek over de geïntegreerde behandeling van psychiatrische en verslavingsproblemen! Ik begon aan dit werk van Mueser e.a. met grote verwachtingen.

Maar helaas. Het boek 'Geïntegreerde behandeling van dubbele diagnose' is uitgebracht onder de verkeerde titel. Het zou moeten heten: 'Verslavingsbehandeling bij mensen met een psychiatrische aandoening'. Wie zoekt naar het specifieke van de geïntegreerde behandeling van psychiatrische- en verslavingsproblematiek komt bedrogen uit: het boek gaat vrijwel volledig over de behandeling van de verslaving; de gelijktijdige behandeling van psychiatrische stoornissen komt nauwelijks aan bod. Er dienden zich nog een aantal kritische opmerkingen aan. Het is een zeer lijvig boek met dichtbedrukte bladzijden. De tekst is vaak aan de omslachtige kant. Er wordt een groot aantal onderwerpen en benaderingen in besproken, maar het is zoeken naar een grote lijn in het verhaal. Waar liggen bijvoorbeeld prioriteiten? Dit noodt allemaal niet tot lezen. Het boek is denk ik het best te gebruiken als naslagwerk.

Onderstaande is gebaseerd op twee lezingen. De auteur stelde de eerste samen voor het symposium 'Uit het leven gegrepen' op 19 april jl. in Delta Psychiatrisch Ziekenhuis in Poortugaal. De tweede kwam tot stand ter gelegenheid van een inspirerend symposium over 'stigma' op 9 juni jl. in GGZ Breburg in Etten-Leur. De lezingen, en daarmee dit artikel, zijn gebaseerd op de werkelijkheid van diverse opnameafdelingen in enkele GGZ-instellingen waar de auteur als patiënt werd opgenomen. Elk detail is gebaseerd op de werkelijkheid.

Ik ben een zondagskind. Het leven is goed. Het is veilig en overzichtelijk. Er is ruimte en rust. Er zijn boerderijen en weilanden met koeien en er is zondagsschool met bijbelse geschiedenis.
Ik zit graag in een hoekje met een boekje, of met kleurpotloden en een kladblokje.
Luisterend naar gesprekken van de mensen om me heen zonder eraan te hoeven deelnemen.
Een dromer noemde mijn moeder me. En dromen deed ik. Over het hier en nu en de toekomst.
Voor mij was het leven een groot paradijs.

Voorpublicatie (fragment) uit Tegen de tijdgeest. Terugzien op een psychose. De drie auteurs blikken terug op hun psychose en ervaringen in de psychiatrie. Egbert Tellegen werd in 1960 op 22-jarige leeftijd opgenomen en schreef er eerder een boek over: Waar was de dood nog meer... Autografie van een psychose (1971). Huub Mous beziet zijn psychose uit 1966 - hij was toen 18 jaar oud - in het licht van de teloorgang van zijn religieuze wereldbeeld in die jaren. Daan Muntjewerf legt in de beschrijving van zijn opname in 2003 op 24-jarige leeftijd een verband tussen zijn psychose en een overdaad aan informatieve prikkels in het digitale tijdperk. Ed Brand schreef een nawoord.

Eind januari dit jaar stuurde het Museum voor Psychiatrie Het Dolhuys in Haarlem mij twee manuscripten toe. De volgende dag vergat ik al lezend in de stoptrein naar Rotterdam op mijn plaats van bestemming op tijd uit te stappen. Goede reden om de manuscripten van Egbert Tellegen en Huub Mous uit te geven. Maar iets ontbrak. Tellegens en Mous' psychiatrische opname dateert uit de jaren zestig van de vorige eeuw. Hoe ziet een psychiatrische opname er vandaag de dag uit? Laten zich overeenkomsten over een tijdspanne van rond de vijftig jaar in de benadering van de geesteszieke aanwijzen? Met die vragen in het achterhoofd herlas ik een mij ooit eerder toegestuurd opnameverslag van Daan Muntjewerf uit 2003. De overeenkomsten waren onmiskenbaar, in samenspraak met de auteurs werd daarom besloten de drie manuscripten samen te voegen in één boek.

Twaalf en een halfjaar bestaat nu 'Het Vijfde Seizoen', een vrijplaats waar iedere drie maanden een andere kunstenaar woont en werkt. Voorwaarde om toegelaten te worden tot dit fraai gelegen kunstenaarsverblijf is niet alleen aantoonbare kwaliteit als beeldend of literair kunstenaar, maar ook de wens om in contact te komen met psychiatrische patiënten. 'Het Vijfde Seizoen' ligt op het terrein van de Willem Arntsz Hoeve in de bossen bij Den Dolder, onderdeel van de psychiatrische instelling Altrecht.

Eind jaren negentig moesten wegens inkrimping een aantal paviljoens met een kenmerkende architectuur worden afgestoten. Tegelijk werd gezocht naar een middel om de maatschappij dichter bij de inrichting te brengen en het geïsoleerde karakter van het terrein te doorbreken. Het uit de jaren dertig daterende paviljoen 'Het heuveltje' werd uitgekozen om te behouden en er een nieuwe bestemming aan te
geven.

inhoud

2 REDACTIONEEL | Rozemarijn Esselink
4 VAN BETEKENIS | Saskia Kegel
6 Gesloten opnameafdelingen: herstelondersteunend of herstelondermijnend? | Wilma Boevink
12 BILD | Saskia Kegel
13 Perspectieven bij vroege interventie. De vroege interventie voorbij:
kunnen we alternatieve verhalen zoals 'Woodshedding' gebruiken als wegen
naar herstel van schizofrenie? David Shiers, Alan Rosen en Ann Shiers

HERSTEL
30 Zondagskind | Agnita Ratelband
33 Het Vijfde Seizoen Ineke Jungschleger
42 DRÖES | De beiaardier van Goedereede
43 Moed is een zaak van het hart. Geestelijke verzorging en herstel(beweging)
Marianne van Bakel en Dikkie Roelofsen, met antwoord van Karien van Roermund

FEED
48 Detlef Petry. Uitbehandeld, maar niet opgegeven. Het persoonlijke verhaal van
een psychiater over zijn patiënten. | Lourens Henkelman
52 Geïntegreerde behandeling van dubbele diagnose. Een richtlijn voor effectieve
behandeling. | KT. Mueser, D.L. Noordsy, R.E. Drake en L. Fox.
56 Herstellen in een verschralende psychiatrie (voorpublicatie) Ed Brand
67 TOEN Symposium Rehabilitatie en Herstel | Dienke Boertien
71 RE-HABS

Reactie

Graag gaan we in op de uitnodiging van de redactie aan HEE om te reageren op het artikel 'Heel de mens' (Taco Bos, Inkeri Hyvarinen en Karien van Roermund), dat verscheen in het eerste nummer van dit jaar. Een artikel waar onze ogen van gaan glinsteren. Waarin een aantal geestelijk verzorgers zich vanuit hun beroepsopvatting nadrukkelijk plaatst binnen de uitgangspunten van herstel en herstelondersteunende zorg. Wij vanuit de herstelbeweging voelen ons hierdoor gesteund, ook omdat de geestelijk verzorgers zich hiermee openlijk mengen in het debat over de tekorten van de GGZ en de gewenste veranderingen.

Deze reactie is dan ook vooral een voortzetting van een al eerder begonnen gesprek tussen geestelijk verzorgers en mensen uit de herstelbeweging. (Dikkie was een van de bronnen voor hun artikel.)

Samenvatting

Doel: overwegen hoe vroege interventie bij psychose een herstel-paradigma kan ondersteunen.
Methoden: een aanzienlijk deel van de mensen die een eerste psychotische episode doormaken, is op weg naar een hardnekkige en potentieel levenslange aandoening. Aandoeningen uit het schizofreniespectrum vereisen van de hulpverlening specifieke kwaliteiten en attitudes die kenmerkend zijn voor herstelgerichte zorg. Dit artikel verkent enkele van deze kwaliteiten en attitudes, door de spanning te onderzoeken tussen het traditionele 'ziektekundige' verhaal, zoals veelal gebruikt in de geestelijke gezondheidszorg, en het 'menselijke' verhaal van cliënten en hun families.

Resultaten: we omschrijven enkele belangrijke kenmerken en constructen van herstelondersteunende zorg, die verband houden met het Vroege Interventie (Vl)-paradigma. Dit zijn: woodshedding, keerpunten, modellen van discontinue verbetering, therapeutisch optimisme, geleidelijkheid en het maken van ervaringsverhalen (narratieven). Ook plaatsen we de rol van familieleden en andere naastbetrokkenen op de voorgrond. We zijn van mening dat aan hun potentiële bijdragen meer aandacht besteed moet worden. Conclusies: het Vl-paradigma kan weerklank vinden en een bolwerk worden van een herstelgerichte praktijk, juist op punten waarop de geestelijke gezondheidszorg er tot nu toe niet goed uitkomt. Aan de andere kant kan het niet bieden van een dergelijke aanpak in de vroege fase van de aandoening onnodig negatieve en soms zelfs desastreuze gevolgen hebben.

nieuws

Doortje Kal benoemd tot bijzonder lector kwartiermaken. Het College van Bestuur van Hogeschool Utrecht heeft Doortje Kal per 1 juni benoemd tot bijzonder lector Kwartiermaken. Doortje: "Als bijzonder lector Kwartiermaken zal ik toegepast onderzoek doen om kennis te verzamelen over hoe kwartiermaken ingezet kan worden in de beoogde ontwikkeling van wijkgericht werken, het welzijnswerk nieuwe stijl, de Wet Maatschappelijke Ondersteuning en het werken met ervaringsdeskundigheid."

De missie van het lectoraat is te werken aan kennisontwikkeling en deskundigheidsbevordering waarmee het werken aan ruimte voor anderszijn, oftewel de inclusieve samenleving duidelijk kan worden geagendeerd en beter in de praktijk kan worden bevorderd.

Ervaringsdeskundigen, cliënten, familieleden, behandelaars, een uitgever en een geestelijk verzorger belichten in verschillende toonaarden de schaduwzijden van de psychiatrie, én hoe rehabilitatie bijdraagt aan een betere kwaliteit van zorg. Wilma Boevink was onlangs een tijdlang opgenomen op een gesloten opname-afdeling. In 'Gesloten opname-afdelingen: herstelondersteunend of herstelondermijnend?' vertelt ze wat ze daar vond: viezigheid en verwaarlozing. Boevink: 'Wat een ondankbaar, negatief gedoe, zult u denken. Kan dat niet anders? Ja, het kan ook anders. Eén keer maakte ik tijdens een opname iets positiefs mee. Nu ben ik in een kwart eeuw vaker opgenomen dan je op vele handen kunt tellen, dus misschien was het gewoon toeval, die ene keer. Maar toch, het kan dus ook anders.' Om te vervolgen met een paar eenvoudige en glasheldere voorbeelden van hoe wél veiligheid, opvang en steun geboden kunnen worden. Het lijkt mij een prima aanzet voor een project waarin beschreven wordt hoe een herstelondersteunende opname-afdeling er uit kan zien.

Woensdag 29 juni 2011 | Hanzehogeschool Groningen

Het symposium Rehabilitatie en Herstel is georganiseerd ter gelegenheid van de installatie van Marianne Farkas als lector Psychiatric Rehabilitation & Recovery aan het lectoraat Rehabilitatie aan de Hanzehogeschool. Zij is staflid van het Center for Psychiatric Rehabilitation aan de Universiteit van Boston. Hoewel Groningen voor veel bezoekers ver weg is, was de zaal om 10 uur goed gevuld.

In zijn openingswoord bij het symposium benoemde Lies Korevaar, lector Rehabilitatie, de hoofdlijnen van het Lectoraat Rehabilitatie:
- arbeid en onderwijs;
- sociale contacten;
- Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid;
- wellness;
- WMO-werkplaats voor Groningen en Drenthe.

Over het belang van een tuinschutting

Mijn tuin is geen tuin maar een met mos bedekte tegelvlakte zonder enige plant. Alleen in de voegen groeien kleine bloempjes en wat onkruid. Deze binnenplaats deel ik met de buren, die veel klagen over de muur die de vorige bewoner had geconstrueerd en die weggehaald werd door de woningbouwvereniging omdat de muur twintig centimeter te hoog was. De buren wachten tot er vanzelf een nieuwe schutting komt, en houden dat al ruim een jaar vol. Ik zou natuurlijk een feest moeten organiseren met veel herrie zodat ze wat gemotiveerder raken om zelf ook iets te doen dan wel mee te betalen.