Tijdschrift voor Rehabilitatie 2 - 2007

RIBW's zijn één van de aanbieders van bemoeizorg. In 2006 deed het Trimbosinstituut een onderzoek naar bemoeizorg vanuit de RIBW's. Het onderzoek richtte zich op de achterliggende visie, werkwijze en organisatie van bemoeizorg bij de RIBW's1. Daarnaast is de praktijk in beeld gebracht door een inventarisatie van 'good practices' van bemoeizorg bij de RIBW's. Beide onderdelen van het onderzoek zijn terug te vinden in RIBW-bemoeizorg in beeld (Van de Lindt, 2006). Dit artikel geeft een beeld van de bemoeizorg door RIBW's in relatie tot de rehabilitatiebenadering die al jaren ten grondslag ligt aan de werkwijze van (ambulante) woonbegeleiders.

Contact verloren - Berichten vanuit de parkeergarage

Mensen met ernstige psychiatrische problematiek vallen vaak tussen de wal en het schip wanneer zij klinisch zijn uitbehandeld. Veelal kunnen zij nog niet zelfstandig wonen of doorstromen naar een Beschermende Woonvorm omdat de problematiek te ernstig is, terwijl ambulante zorg niet altijd voldoende aansluit op de zorgbehoefte. Hierdoor treedt ernstige vertraging op in het herstelproces. Hiertoe heeft GGZ Friesland in samenwerking met familievereniging Ypsilon het Herstelcentrum Wilhelmina-oord in Sint Nicolaasga opgericht, waar bewoners op verhaal kunnen komen en zij hun eigen herstelproces kunnen bewaken. Hierdoor verandert niet alleen de positie van de bewoner, maar ook die van de verpleegkundige.

Tweede Werkconferentie Dwang en Drang | Georganiseerd door het Landelijk Platform GGZ | 1 december 2006 | Amersfoort

Er zijn de laatste jaren allerlei initiatieven gestart om dwang en drang in de psychiatrie terug te dringen. De instellingen zien dat veelal als een cultuuromslag die tijd kost, terwijl cliënten en naastbetrokkenen menen dat heel snel gestopt kan worden met separaties en andere dwangmiddelen. Alternatieven genoeg voorhanden, stellen zij. Op de Tweede Werkconferentie Dwang en Drang passeerde een keur aan alternatieven de revue. Zo'n honderd cliënten, familieleden en hulpverleners bogen zich over concepten als comfort rooms, gastvrijheidstrainingen en de methodiek van geweldloos verzet. Er zijn cliënten, familieleden en belangenvertegenwoordigers, maar ook managers uit de ggz, politiefunctionarissen, hulpverleners en beleidsmakers. Vooral die laatste groepen zijn opvallend beter vertegenwoordigd dan op de eerste conferentie over dwang en drang een jaar geleden. Een mooie illustratie van het gegeven dat niet alleen cliënten en familie zich hard maken voor vermindering van dwang en drang, maar ook steeds meer hulpverleners en andere professionals van de noodzaak daarvan overtuigd raken. Dagvoorzitter Gee de Wilde ondervraagt bijna twintig van hen kort maar krachtig over de initiatieven die ze het afgelopen jaar ontplooid hebben om hier handen en voeten aan te geven.

Volgens het uit de Verenigde Staten afkomstige model van Assertive Community Treatment behoort elk ACT-team een ervaringsdeskundige in dienst te hebben, door Van Slooten en Van Bekkum (2005) 'ervaringswerker' gedoopt. Waar in Nederland bij de invoering van ACT modelgetrouwheid wordt nagestreefd zien we dan ook een nieuwe beroepsgroep ontstaan: mensen die uitsluitend vanwege hun ervaring in de psychiatrie worden aangesteld als lid van hulpverleningsteams. Maar hun rol is daarmee nog geenszins duidelijk. Slaan zij een brug tussen hulpverlening en 'moeilijke' cliënten of bieden zij in de eerste plaats een eigen vorm van ondersteuning? Welke rol is het meest wenselijk vanuit het perspectief van cliënten?

In 2005 is tijdens het derde ACT-congres het Landelijk Platform Ervaringswerkers in het leven geroepen. In Nederland zagen we de eerste initiatieven om te starten met een ervaringswerker binnen ACT-teams. Tijdens de voorbereiding van een workshop op het congres werd duidelijk dat er weinig overleg was tussen de verschillende ervaringswerkers en dat hieraan wel grote behoefte bestond. Ieder voor zich was zijn eigen weg aan het zoeken naar de invulling van deze nieuwe functie. Het is voor de ervaringswerker - ook nu nog - vaak een redelijk geïsoleerde pioniersfunctie. Men is de enige in een team en vaak zelfs de enige binnen een organisatie.

De Duitse psychiater Hermann Simon (1867-1947) wordt algemeen beschouwd als de grondlegger en vormgever van de arbeidstherapie in de psychiatrie van de twintigste eeuw. Inmiddels is arbeidstherapie geëvolueerd tot de arbeidsrehabilitatie zoals we die heden ten dage kennen

Simon was geneesheer-directeur van de psychiatrische inrichting in Gütersloh, waar hij in 1924 zijn 'Aktivere Krankenbehandlung' introduceerde. Deze therapie was erop gericht het psychisch gezonde deel van de persoonlijkheid van de patiënt te activeren, ondermeer door hem in te schakelen bij allerlei nuttige werkzaamheden in de inrichting. Het belang van deze aanpak wordt duidelijk als we de situatie rond 1900 in de psychiatrische inrichtingen in ogenschouw nemen. Was er in de eerste helft van de negentiende eeuw nog sprake van pedagogisch en therapeutisch optimisme ten opzichte van mensen met psychische stoornissen (de 'Moral Treatment' was daar een belangrijke uiting van), in de periode daarna nam dat optimisme zienderogen af. Tegen de achtergrond van verstedelijking, industrialisatie en afnemende tolerantie in de samenleving tegenover afwijkend gedrag, nam in de tweede helft van de negentiende eeuw het aantal patiënten in deze inrichtingen enorm toe. Dat gebeurde niet alleen in Duitsland, maar in heel West-Europa. In die periode werden ook de meeste grote psychiatrische inrichtingen in Nederland gesticht. Aanvankelijk waren opbergen, bewaken en disciplineren de dominante reacties om de grote toestroom van patiënten het hoofd te bieden. Later werden de patiënten steeds meer als lichamelijk zieken beschouwd en behandeld. Aldus kwamen de bedverpleging en de badverpleging in zwang. Dit had tot gevolg dat in menige inrichting zo'n zestig procent van alle patiënten permanent in bed verbleef. Zo zag de 'keten van lege zondagen' er in de psychiatrie van een eeuw geleden dus uit. In zijn boek Aktivere Krankenbehandlung in der Irrenanstalt (1929) leverde Simon scherpe kritiek op dit passief makende zorgconcept.

inhoud
2 Redactioneel | Sonja van Rooijen
4 Contact verloren. Berichten vanuit de parkeergarage | Marlieke de Jonge
13 Bild | Diepwatercollectief
14 Ervaringsdeskundigen in de hulpverlening - bruggenbouwers of bondgenoten? | Annette Plooy
22 DRÖES Jong
23 Icon Hermann Simon | Jaap van Weeghel
26 Zorg voor verslaafde dak- en thuislozen in Utrecht | Sonja van Rooijen en Dorinda Maas
39 Praxis Volgens de diagnose... | Annemarie Kroet
41 HIJZELAAR Ben bang
42 Herstel Tweede Leven | Ingrid Beckers
44 De verpleegkundige uit zijn rol | Henri Hofman
52 Inits Het landelijk platform ervaringswerkers in (F)ACT-teams | Annette Furnemont
54 Bemoeizorg en rehabilitatie: één menu van de RIBW | Simone M. van de Lindt
62 Re-habs
65 Toen Dwang en drang | Marije Wilmink

'Hebt u wel eens rondgetoerd in een parkeergarage - dat je nergens de uitgang kunt vinden? Houd dat jaren vol en het heet de weg kwijtgeraakt, perspectief verloren.' Mocht u al in een zomerroes verkeren, Marlieke de Jonge schudt ons wakker met haar snedige pen en bericht ons vanuit de parkeergarage. Zij duidt op het verschil tussen mensen in de maatschappij en mensen in de marge, mensen die maatschappelijk geparkeerd worden. En keert zich tegen de illusie van zorg als sociale zekerheid: 'in plaats van vangnet en springplank is het een opbergsysteem geworden van beheersbaarheid. (...) Voor wat hoort wat. U zorgt , wij zwijgen.' De Jonge besluit haar pamflet met een oproep: 'Gezocht: bondgenoten met richtingsgevoel. Wij kunnen de uitgang alleen niet meer vinden. Helpt u zoeken? Dan moet u de weg wel weten. (.) De terriërmentaliteit hebben om ons niet in de steek te laten onderweg. Ondanks onze sabotageacties. De reis begint met contact, van mens tot mens. En het doel, de richting is ook contact: herstel van verbanden. (...) Zorg leent zich niet als maatschappelijke parkeergarage. Niet meer.'

Verslag van een interview met Maurice Wasserman (43) uit Nuth door Ingrid Beckers

Helemaal vrij van smetvrees is Maurice Wasserman nog niet. Hij heeft zijn dwangneurose onder controle, dat is al heel wat. Ter illustratie grijpt hij met een gezond gevoel voor zelfspot de sleutelbos op tafel. 'Kijk, met deze sleutels heb ik net de deur van dit kantoor geopend. Niks mis met die sleutelbos, denk jij. Maar als ik mijn dwanggedachten nu de vrije loop laat, denk ik dat die sleutels nu via dat sleutelgat zijn besmet. Je wilt niet weten wat voor een vuiligheid daarin zit. De tafel waarop die sleutels liggen is nu dus ook vies. Dat kan voor mij een reden zijn om de tafel niet meer aan te raken of direct heel grondig mijn handen te gaan wassen. Maar ik doe dat niet, want ik vertrouw nu op jou. Jij raakt die tafel ook aan, dus zal er wel niks vies op zitten.' Door zich aan het gedrag van anderen te spiegelen, zegt Maurice, kan hij nu weer functioneren, ook tijdens zijn werk.

Utrecht had een tijdlang het bedenkelijke imago van een stad waar je rond het station en het aanpalende winkelgebied Hoog Catharijne letterlijk struikelde over de verslaafde mensen die daar dag en nacht rondzwierven. De opvangcapaciteit was bij lange na niet voldoende om hen van de straat te houden, laat staan om hen zorg te bieden die ze op grond van hun complexe problematiek nodig hadden. Utrecht zag zich genoodzaakt tot ingrijpen en lanceerde in 1999 een omvattend plan: Project BinnenPlaats. Nu, anno 2007, is de overlast enorm teruggedrongen en de zorg voor deze doelgroep aanzienlijk verbeterd. Wat zijn de ingrediënten voor dit succes?