Handreiking zelfrapportage LVB

Omschrijving

In de Richtlijn effectieve interventies LVB (De Wit et al., 2011, 2023), die in samenhang moet worden gezien met deze handreiking, wordt de aanbeveling gedaan om, voordat een interventie bij een persoon met een licht verstandelijke beperking (LVB) wordt ingezet, eerst uitgebreid (diagnostisch) onderzoek te doen naar zijn sterke en minder sterke kanten. Met de informatie uit dat onderzoek kan in de behandeling, training, of ondersteuning beter worden aangesloten bij de specifieke persoonskenmerken, en daarmee op de LVB. Dit vergroot de kans op een positief (behandel)resultaat.

In het verleden werd in dit onderzoek vaak gebruikgemaakt van zogeheten ‘proxies’: mensen die namens en over de persoon met een LVB informatie geven, zoals ouders, leerkrachten en begeleiders. Toen ging men er nog van uit dat mensen met een LVB niet of onvoldoende in staat zijn om zelf betrouwbare of betekenisvolle informatie te geven, omdat ze de vragen niet goed zouden begrijpen en hun antwoorden niet goed zouden kunnen verwoorden. In de laatste decennia is dat gelukkig veranderd. Nu is het uitgangspunt dat dit onderzoek juist wel bij de persoon met een LVB zelf uitgevoerd moet worden. Hij kan immers zelf het beste aangeven wat hij kan, lastig vindt, voelt, denkt, wilt etc. Wetenschappelijk onderzoek onderschrijft dit en toont aan dat het wel degelijk mogelijk is om op betrouwbare en valide wijze (diagnostisch) onderzoek te doen bij mensen met een LVB en dat zij in staat zijn tot zelfrapportage als er tijdens de ontwikkeling en afname van een (diagnostisch) instrument maar rekening wordt gehouden met de LVB (Gilmore et al., 2022; Kooijmans, Mercera et al., 2022; Kooijmans et al., 2024).
Dit geldt voor uiteenlopende instrumenten en niet alleen voor diagnostisch onderzoek. Denk dan aan vragenlijsten over gedrag, gedachten, wensen of voorkeuren, tevredenheidsonderzoek, of tests die inzicht moeten geven in de kennis of vaardigheden van iemand, op welk gebied dan ook.

Ondanks dit inmiddels breed geaccepteerde inzicht, en ruim 10 jaar nadat de voorloper van deze handreiking (de Richtlijn diagnostisch onderzoek LVB) verscheen, bestaan er nog steeds relatief weinig (diagnostische) instrumenten die speciaal voor mensen met een LVB zijn ontwikkeld en gevalideerd. Daarom worden veelal instrumenten afgenomen die ontwikkeld zijn voor leeftijdsgenoten met een gemiddelde intelligentie. Op zich is daar niets mis mee, want de inhoud van een instrument, de vragen die worden gesteld of opdrachten die moeten worden gedaan, zijn vaak net zo goed voor mensen met een LVB relevant. Om vervolgens tot betrouwbare of betekenisvolle resultaten/antwoorden te komen, moet de afname ervan wel aangepast worden aan de ‘kenmerken’ van deze doelgroep. Soms wordt een ‘LVB-versie’ van een bestaand instrument