Tijdschrift voor Rehabilitatie 3 - 2014

Cultuursensitief werken is de afgelopen dertig jaar een van de ijkpunten geworden voor kwaliteit van zorg. Misschien staat het nog niet in ieder beleidsstuk als zodanig beschreven, maar in de praktijk van de spreekkamers van de geestelijke gezondheidszorg kom je met een aanpak waarin cultuur en etniciteit in beoordeling en aanpak van de problematiek geen rol spelen, niet meer weg. Die verandering is onder andere ingegeven door de groeiende etnische en culturele diversiteit binnen de Nederlandse samenleving. Cultuur, zo is de gedachte daarachter, beïnvloedt de ervaring en uiting van symptomen, de wijze waarop wij diagnostische categorieën afbakenen, het diagnostisch proces en de invulling van de hulpverleningsrelatie, en de manier waarop het diagnostisch systeem zelf conceptueel is opgebouwd (Mezzich et al., 1999; Borra et al., 2002). Een van de instrumenten om daarvoor binnen de psychiatrie ruimte te maken, is de culturele formulering. Binnen de psychiatrische rehabilitatie is de bekendheid hiermee nog beperkt en wij willen met de introductie van onze praktijk de deur daarvoor openen. Dat doen we onder andere aan de hand van Sulaymaan, een cliënt die wij kennen uit ons werk in de geestelijke gezondheidszorg.

Het congres De kracht van het sociale wijkteam was een coproductie van Movisie, Logacom, Uitgeverij SWP en Vondel & Nassau. De ruim 300 bezoekers waren vooral professionals uit zorg en welzijn, aangevuld met gemeenteambtenaren, een beperkt aantal burgers (cliënten en Wmo-raadsleden) en docenten.
In de voorbereiding op WMO 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet willen gemeenten vraag en aanbod van steun en zorg dichter bij elkaar brengen. Ze benutten hierbij zoveel mogelijk de eigen kracht van burgers. De bedoeling is dat die burgers een actieve bijdrage leveren aan oplossingen in eigen kring en ook vrijwillig actief zijn in de samenleving. Professionals zijn dienend en coachend voor deze burgers. Versnippering van de zorg en bureaucratie worden zo veel mogelijk vermeden.

Internationale onderzoeken tonen het nuttig effect van zelfhulp aan op welzijn en gezondheid. In België vind je drie maal zoveel deelnemers aan zelfhulpgroepen als in Nederland. In Duitsland en Engeland zelfs tien keer zoveel (Steyaert en Kwekkeboom, 2014). In Brabant vonden ze dat een reden om zelfhulp meer onder de aandacht te brengen van de zorgverleners in de eerste lijn.

De GGZ zit gevangen in zijn eigen systeem. Een systeem gebaseerd op de DSM, die volgens Van Os zijn langste tijd heeft gehad. Een GGZ die een reflectie is van de DSM ondervindt problemen. Patiënten en hulpverleners kunnen meer vrijheid gebruiken; ze hebben recht op meer autonomie in de besluitvorming.

Inhoudsopgave

Het maken van een construct en een onderzoek bij honderd stemmenhoorders naar de relatie tussen hun levensverhaal en de stemmen die ze horen

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat er een betekenisvol verband bestaat tussen levenservaringen, met name het optreden van trauma en verlies, en daaruit voortvloeiende psychotische symptomen. In dit artikel wordt een door Romme en Escher ontwikkelde methode beschreven, het maken van het zogenaamde ‘construct', om de relatie tussen de inhoud en de kenmerken van het horen van stemmen (‘auditieve hallucinaties') en daarmee samenhangende levenservaringen van de stemmenhoorder te analyseren en te beschrijven. Deze methode is vervolgens toegepast bij honderd stemmenhoorders die in psychiatrische behandeling waren, waarvan 80% met de diagnose schizofrenie of een andere psychotische stoornis. De meeste stemmenhoorders in deze groep hoorden twee tot vijf stemmen gedurende gemiddeld achttien jaar. Bij 89% van de stemmenhoorders werd minstens één vervelende ervaring gemeld, zoals conflictsituaties in het gezin, verwaarlozing, fysieke of emotionele mishandeling, seksueel misbruik en pesten of intimidatie. In aansluiting daarop konden diverse stress uitlokkende factoren in verband worden gebracht met het beginnend optreden van het stemmen horen bij zowel jongeren als volwassenen. In 94% van de gevallen was het mogelijk de door de stemmen belichaamde onderliggende emotionele conflicten (bv. een gering gevoel van eigenwaarde, woede, schaamte en schuldgevoel) duidelijk te krijgen. Bij 78% kon de identiteit van stemmen in verband gebracht worden met daadwerkelijk bestaande personen (bv. een familielid, een misbruiker) of aspecten van de persoon zelf. Op grond van dit onderzoek kunnen we aannemen dat stemmen horen begrepen kan worden in de context van de levenservaringen van de stemmenhoorder en dat die informatie in de praktijk kan worden toegepast om het persoonlijk herstel te bevorderen.
Sleutelwoorden: auditieve hallucinaties, stemmen horen, psychose, trauma, diagnose

De oproep van Inge Mans voor maatschappelijke strijd heeft mij als ‘psychiater in ruste’ (sedert vijfjaar) weer wakker geschud.
‘De mens in opstand’ (Albert Camus) wordt in deze barre tijden weer zeer actueel: de tijd om een maatschappelijke vuist te maken is aangebroken.
Wij moeten de krachten bundelen, om te beginnen met de verschillende stromingen in de rehabilitatie zoals de Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB), het Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen (SRH) en de presentiebenadering. Ik wil wel duidelijk zeggen dat Jos Dröes, Jean Pierre Wilken en Andries Baart in de afgelopen jaren veel goeds hebben gedaan voor de rehabilitatie. Maar het blijven toch verschillende ‘partijen’ die proberen hun ‘methode’ aan de man/ vrouw te brengen. Jos Dröes zelf heeft in een artikel in het Handboek Rehabilitatie (2013) deze stromingen met het Nederlandse partijenstelsel vergeleken en dat vind ik een prachtig beeld.

Het Amsterdamse clubhuis De Waterheuvel is een werkgemeenschap waar mensen met een psychiatrische achtergrond zich op verschillende gebieden kunnen ontwikkelen. Wander Reitsma en Martijn Ritzema beschrijven het clubhuis anno 2014. De recente invoering van het betaald werkprogramma Transitional Employment (TE) past helemaal bij de huidige tijd, waarin bedrijven meer mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt in dienst nemen, al dan niet onder druk van de Participatiewet. Mede dankzij TE slaat het clubhuismodel aan in Nederland: er zijn nu drie clubhuizen en er is er een in oprichting.

In dit artikel bespreken we waarom de tijd nü rijp is voor het clubhuismodel. Stichting De Waterheuvel introduceerde het model in de jaren '80 in Nederland, maar verdere verspreiding bleef uit. Tot enkele jaren geleden, toen Clubhuis Almere werd opgericht. Inmiddels is in Amsterdam-Noord een derde clubhuis van de grond gekomen en is er een vierde in de maak in de stad Groningen.
We beginnen met de geschiedenis van het clubhuismodel, van het eerste begin in New York tot en met de introductie in Amsterdam, gaan daarna dieper in op het model zelf en de praktijk bij De Waterheuvel en besluiten met het geven van redenen waarom het clubhuismodel nu wél aanslaat in Nederland.

Signaleringen van Engelstalige tijdschriftartikelen onder redactie van Jaap van Weeghel (selectie) en Toine Ketelaars (samenvattingen). Zie ook kcphrenos.nl/signalementen.