Tijdschrift voor Rehabilitatie 2 - 2011

Anna Lont, Vrijheid.
(foto)

Bild

ZIE PDF ARTIKEL VOOR BEELD

GGZ Friesland heeft in 2005 op een prachtig landgoed in Sint Nicolaasga het Herstelcentrum Wilhelmina-oord gevestigd. Bewoners gaan er aan de slag met hun herstelproces en worden daarbij begeleid door 'omtinkers', Fries voor 'mensen die naast je staan'. Het centrum wordt bewoond door mensen met ernstige psychiatrische klachten, in de literatuur de 'severe mentally ill' (SMI) genoemd. Het merendeel van de bewoners (maximaal 26) heeft de diagnose schizofrenie. Door deel te nemen aan een integraal herstelprogramma gedurende één tot vijf jaar leren zij zelfstandig te wonen, te leren en te werken (Jörg & van Dijk, 2005). Het programma beoogt het individuele herstelproces van bewoners te ondersteunen. De begeleiders of 'omtin-kers' vervullen daarbij een faciliterende rol (Hoffman, 2007).

inhoud

2 REDACTIONEEL | Rozemarijn Esselink
4 VAN BETEKENIS | Schrijven
6 Ondersteuning van herstel in de eerste fasen van schizofrenie | Jos Dröes HERSTEL
19 Omgaan met hulpverleners en hun boodschap | John Jongejan
22 Joeri en Anbar | Bram Tjaden
24 Herstelprogramma Wilhelmina-oord: uitkomsten na drie jaar | Frederike Jörg,
Shirley Hamar de la Brethonière, Auke van Dijk
39 BILD | Anna Lont
40 Kwaliteitstoetsing in een Beschermende Woonvorm: de GGZ Thermometer als middel tot
patiëntenparticipatie | Sofie De Meersman, Dirk De Wachter
49 DRÖES | Verveling
50 Perspectieven op herstelgerichte woonzorg: Nederlandse bevindingen in een Europese
Delphi-studie | Annemarie Caro, Ellen Visser, Jaap van Weeghel, Helen Killaspy, Christine Wright, Durk Wiersma
FEED
62 Proefschrift Jean Pierre Wilken Recovering Care - A contribution to a theory
and practice of good care | Doortje Kal, Madeleine Prinsen, Jet van der Velden
69 Psychiatrische rehabilitatie. Jaarboek 2010 - 2011 | Rick Kwekkeboom
71 RE-HABS

Toen ik Anbar uit het asiel haalde, was ik 22 en al een paar jaar verslaafd. Anbar was een Rottweiler, maar wel een Rottweiler met een staart. Zijn vorige baasje was een oudere man die tijdens het uitlaten viel en zijn heup brak, waardoor hij niet meer voor de hond kon zorgen. Volgens mij heeft dat ongeluk op Anbar veel indruk gemaakt. Als er een ambulance langskwam, ging hij zitten en begon te loeien. Hij was nog jong toen hij het asiel inging, nog geen jaar. Ik begon met gebruiken toen ik zestien was. Mijn moeder kon mij totaal niet aan en ik ging volkomen mijn eigen gang. Ze was manisch-depressief, dat zit in de familie. Ik heb het zelf ook een beetje, denk ik. Mijn ouders zijn gescheiden op mijn derde en mijn vader heb ik jaren niet gezien, dus mijn moeder heeft mij alleen opgevoed. En ik deed gewoon waar ik zin in had.

Bij Beschut Wonen De Hulster is een onderzoek afgerond naar tevredenheid en kwaliteit van leven bij de bewoners. De resultaten werden uitgebreid besproken, zowel met het team van begeleiders als met de bewoners. Op basis van deze nabesprekingen werden veranderingen gerealiseerd gericht op waardevolle kwaliteitsverbeteringen. De actieve participatie van de cliënten bij deze verbeterprocessen bleek van groot belang.

De vicieuze cirkel
Hulpverleners kwamen op mijn pad toen ik op mijn kwetsbaarst was. Ze kwamen zomaar in mijn persoonlijke, intieme leefsfeer en kwamen binnen in de verwarring waar ik in verkeerde. Het waren in mijn beleving vreemde mensen die ik niet begreep. In de donkerste momenten van de isoleercel in-en-uit, kon ik hun niet vertrouwen. Ze gaven mij geen goede uitleg over wat er met mij aan de hand was en waarom ik elke keer in de separeer moest. Ik had eigenlijk troost, echte aandacht en begrip nodig. Dit was een onmenselijke periode voor mij. Het was achteraf gezien een soort vicieuze cirkel. Doordat zij blijkbaar vonden dat ik gek gedrag vertoonde, moest ik in de separeer.

Dit artikel is een bewerking van de 2e Rob Giel lezing, uitgesproken op het vijfde Schizofreniecongres (19 november 2009) onder de titel 'Nieuwe namen voor een oude dame'.

Inleiding: schizofrenie en herstel
Dit artikel gaat over schizofrenie en herstel. Dit is geen vreemde combinatie. Er is veel onderzoek dat aantoont dat een kwart tot een derde van de mensen die ooit de diagnose schizofrenie kregen goed, en nog eens een derde gedeeltelijk herstelt (Bellack, 2006; Calabrese & Corrigan, 2005). Sommige van de herstelden hebben geen of weinig hulp van de GGZ gehad en gebruiken geen medicatie (Bock, 2000; Bellack, 2006). Herstel van schizofrenie komt dus echt voor. Het is een natuurlijk verschijnsel. Het is daarom eigenaardig dat er over schizofrenie maar zelden in termen van herstel wordt gesproken. Het gangbare taalgebruik is vooral ziekte-gerelateerd zoals blijkt uit het gebruik van termen als terugval, symptoomreductie en remissie. Het zou evenwel ook goed mogelijk zijn om een herstelgericht woordgebruik te gebruiken. We zouden dan kunnen spreken van 'zich hardnekkig herhalende herstelperioden', 'toenemende zeggenschap over de ziekte', 'de kracht van ervaringsdeskundigheid' of 'het opbouwen van een zinvol leven na of ondanks de aandoening'.

Wat zijn belangrijke aspecten op het gebied van herstelgerichte woonzorg en denkt iedereen hier hetzelfde over? In hoeverre komen meningen van verschillende belanghebbenden overeen en zijn er mogelijk internationale verschillen? Voor een groot deel is het nog onbekend in hoeverre verschillende deskundigengroepen het eens zijn over wat belangrijk is in de woonzorg voor mensen met langdurige psychiatrische problemen. In een Europese studie is dit geïnventariseerd in tien landen en bij vier groepen deskundigen (cliënten, naasten, professionals en belangenbehartigers) met als doel de ontwikkeling van een internationaal meetinstrument voor de kwaliteit van woonzorg, genaamd de QuIRC (Quality Indicator for Rehabilitative Care). In dit artikel worden de Nederlandse bevindingen van deze studie belicht.

In november 2010 promoveerde Jean Pierre Wilken aan de Universiteit van Tilburg. Promotor was Andries Baart, bekend van Theorie van de presentie. Naast een systematische review van wereldwijde herstelstudies in de afgelopen decennia, staan verhalen van dertien mensen met ernstige psychische aandoeningen centraal: wat hielp hen daadwerkelijk in hun herstelproces? In het voorwoord stelt Wilken dat hij zijn scoop met betrekking tot het veld van de psychosociale rehabilitatie wilde verbreden. Wat wordt eigenlijk ervaren als 'goede zorg'? Goede zorg moet zijns inziens bijdragen aan de erkenning van mensen in kwetsbare omstandigheden, het moet hun autonomie versterken en hun positie als waardevolle leden van de samenleving verbeteren.

Eind 2010 presenteerde het Kenniscentrum Phrenos het tweede jaarboek Psychiatrische rehabilitatie. Net als het eerste jaarboek, met in de titel de jaartallen 2008 - 2009, omvat ook deze bundel een brede waaier aan artikelen die meer of minder direct bijdragen aan een overzicht van kennis en kunde rond dit onderwerp. Het aantal en de diversiteit van de onderwerpen die in de diverse hoofdstukken aan de orde worden gesteld, laten zien dat de rehabilitatiebeweging in de psychiatrie sterk is gegroeid en nog steeds verder uitdijt.

Maak stigma niet groter Het Landelijk Platform GGz kan prima leven met het besluit van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) dat het verplicht is diagnosegegevens op de factuur te zetten. Een belangrijk punt voor het Platform is dat er geen uitgebreide informatie over de diagnose van een client op de factuur staat, maar dat er slechts staat genoteerd dat het om een van de 14 hoofdgroepen gaat. Het eerdere argument dat het om privacygevoelige informatie zou gaan, onderschrijft het Platform niet. In de somatische gezondheidszorg is het ook gebruikelijk om diagnoses te vermelden. Als dat in de ggz niet meer gebeurt, wordt misschien het stigma op psychische klachten onnodig groter gemaakt, aldus het Platform.

Wat voegt een herstelgerichte visie toe aan het ziektemodel? Jos Dröes pleit er in het openingsartikel voor om psychotische verschijnselen óók te beschouwen als herstelpogingen in plaats van alléén maar als ziekte. Omdat herstelpogingen verbeterd en aangevuld kunnen worden, terwijl symptomen van ziekte juist bestreden moeten worden.'De combinatie levert een completer toestandsbeeld en arsenaal van interventies op.' Om vervolgens in te gaan op herstelondersteuning in de fasen van reactief en proactief herstel.

Schrijven

'Het aan papier toevertrouwen van gedachten, gevoelens en angsten geeft je rust en werkt bevrijdend.
Bovenstaande regel, die op google mijn aandacht trok, is zeker ook op mij van toepassing en één van de redenen van mijn herstel.

Tijdens langdurige opnames in een psychiatrische kliniek kwam het vaak voor dat ik 's nachts niet kon slapen. In de stilte, zonder de hectiek die er overdag heerste, kon ik me beter concentreren en er was niemand die me daarbij op de vingers keek of me stoorde.
Nou ja, soms de nachtwacht, die me wel enigszins aanspoorde mijn bed weer op te zoeken.
Urenlang schreef ik alles op wat me bezighield.

Verveling

De kater verveelt zich een aap;
dat kun je zien aan zijn staart.
Hij doet of hij slaapt maar hij zwaait
zo nu en dan met zijn staart.

Als een roker die as aftipt,
als een vrouw die haar lippen stift,
als een schrijver die met zijn been wipt,
als de dragonder die schrikt
van een heel verkeerde kaart:

de beweging van die staart
is welzeker peinzend van aard.
De kater verveelt zich een aap;
in zijn kop is het een en al staart.

DRÖES