Tijdschrift voor Rehabilitatie 1 - 2010

Olga de la Fontaine: Bart Keijzer met 'Lena' (zwartwitfoto)
Bild

ZIE PDF ARTIKEL VOOR BEELD

De afgelopen jaren is de visie op familieleden veranderd: familie wordt niet langer gezien als een storende factor, maar als een bron van informatie en ondersteuning. Familieleden kunnen verschillende rollen vervullen in de zorg: als informatiebron en samenwerkingspartner voor de hulpverlener, als mantelzorger voor de cliënt en als hulpvrager wanneer de zorg een te zware belasting wordt.
De focus van dit artikel ligt op het perspectief van de familie, een belangrijk perspectief dat niet (altijd) samenvalt met het perspectief en de belangen van de cliënt of hulpverlener. Familieleden in de ggz is het centrale thema in twee studies van het Trimbos-instituut1 naar familie-interventies en familiebetrokkenheid bij (F)ACT: welke familie-interventies worden in Nederland toegepast? Wat zijn de ervaringen en effecten? Hoe ervaren familieleden en hulpverleners van (F)ACT het contact en de samenwerking met elkaar? Wat is de meerwaarde van familiebetrokkenheid?

Gedachteleven

De gedachte die invalt en gelijk,
ik nog in gedachten, verdwijnt.
Even geschrokken: haar zusters
- "wat was dat?" - die zich beschaafd
theedrinkend met elkaar verstaan:
de een na de ander denkt zichzelf
rustig uit of niet bijvoorbeeld omdat
de volgende niet meer kan wachten of
een vorige nog even terugkomt.

Maar dwars daardoorheen komt die ene
gedachte die ondoordacht invalt en meteen
weer het hazenpad kiest. Die ontsnapt aan
het jagend geheugen, een klein leeg spoor
achterlaat dat niet meteen dichtgroeit
als willen beschaafde gedachten zo'n
weg niet gaan - tot geen enkele prijs.

Gedachten willen het liefst de vorm
bereiken waarin zij uitgedacht en herinnerd.
Ja zeker, de meeste gedachten vooral die met
karakter haten de vluchtige inval die
kleine littekens maakt. Beschaafde gedachten
daar blijft, zeg nu zelf, geen spoortje
van over, maar enkel herinnering.

DRÖES

Participatie van cliënten en familieleden is momenteel een modewoord. Overheden, cliëntenorganisaties en ggz-instellingen benadrukken de waarde ervan vanuit het idee dat participatie een fundamenteel burgerrecht is (Gordon, 2005) en de kwaliteit van leven en herstel van ggz-cliënten bevordert (Glasby, e.a., 2003; McCann, e.a., 2008). Maar wat is participatie en hoe kunnen we ervoor zorgen dat participatie mogelijk wordt? Om dit beter te begrijpen, gingen we op zoek naar goede praktijken in de ggz, in ons eigen land België, maar ook daarbuiten. In dit artikel beschrijven we de resultaten van deze zoektocht(1).

Ik had er zin in die achtste december. In Utrecht werd het symposium 'Herstelonder-steunde zorg. De nieuwe uitdaging' gehouden, georganiseerd door onder andere Rehabilitatie '92 en HEE (zie de rubriek TOEN in dit Tijdschrift). Op een symposium als dit ontmoet ik altijd mijn 'herstelcollega's'. Mensen met wie ik me verbonden voel na al die jaren, omdat ze passie hebben voor hetzelfde als ik.
We mochten ons verheugen in een groot aantal bezoekers. De belangstelling voor herstelondersteunende zorg neemt toe. Verheugend natuurlijk, maar ik miste iets.

Verslag van de plenaire lezingen van het congres op 8 december 2009 in de Jaarbeurs te Utrecht, georganiseerd door Rehabilitatie '92 in samenwerking met het HEE-team en met medewerking van het kenniscentrum Rehabilitatie en het lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen.

inhoud

2 Redactioneel | Marianne Bassant
4 In memoriam | Judi Chamberlin
5 Van betekenis | Marijke van der Zanden
6 Over de contraproductieve houding van de psychiatrie en de ggz bij stigmatisering | C.J. Slooffen H.A.M. van Alphen f
16 DROËS | Gedachteleven
17 Interview Van psychiater tot vriend. Detlef Petry neemt afscheid van Vijverdal |
Marianne Bassant
29 Bild | Diepwatercollectief
30 Familieleden in de ggz: interventies en betrokkenheid in de zorg | Caroline Place en Nicole van Erp
43 Herstel De zorg is herstelondersteunende zorg op zijn kop aan het worden!
Lenneke Elfers
47 Shared decision making Michiel Bahler en Henk Oosterveld 54 RE-HABS
56 Goede praktijken van participatie in de ggz | Else Tambuyzer en Chantal Van Audenhove
66 Feed Weten over leven Menno van Veen
69 Toen Herstelondersteunende zorg, de nieuwe uitdaging | Bert-Jan Roosenschoon

In oktober 2009 nam Detlef Petry als psychiater afscheid van Psychiatrisch Centrum Vijver-dal. Enkele weken voorafgaand aan zijn afscheid zocht ik hem op in Maastricht. Vanaf het begin van de rehabilitatiebeweging was Petry betrokken bij de ontwikkelingen in Nederland. Ook internationaal heeft hij relaties onderhouden met belangrijke sleutelfiguren binnen vooral de Britse en Duitse rehabilitatiebeweging. Detlef Petry is een held geworden voor veel cliënten, maar bij collega-psychiaters is hij zeer omstreden. Een bevlogen psychiater met een zeer eigenzinnige visie zonder schroom om 'heilige huisjes' omver te werpen.

Stigmatisering van mensen met psychiatrische aandoeningen en de gevolgen daarvan voor hun sociale en maatschappelijke positie komen (terecht) steeds meer in de belangstelling te staan. In dit artikel vestigen we de aandacht op de bijdrage die de geestelijke gezondheidszorg zelf heeft geleverd aan stigmatisering. Hierbij gaan we in op de beladen geschiedenis van de psychiatrie en het gebrek aan maatschappelijke verantwoordelijkheid, ook nu nog, bij de ggz. Een andere koers is noodzakelijk. Wij geven suggesties.

nieuws

Herstelgericht werken positief voor jonge daders
Herstelgericht werken heeft een positief effect op de jeugdige daders, het geeft inzicht in hun gedrag en de mogelijkheid te werken aan het herstel van de schade die zij hebben aangericht. Dat blijkt uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut. Herstelgericht werken in Teylingereind omvat herstelbemiddeling tussen dader en slachtoffer en een cursus spreken over schuld (S.O.S.). De doelstellingen van herstelgericht werken zijn verantwoordelijkheid nemen voor het delict en het werken aan herstel jegens slachtoffers, de samenleving en het relationele netwerk van de jongere. Eventuele recidivevermindering kan gezien worden als een gunstig bijeffect. Bron: Het Verwey-Jonker instituut

De belangrijkste thema's die in dit lentenummer aan de orde komen zijn: de participatie van cliënten en familie in de ggz en de stigmatiserende werking die uitgaat van een ggz die in de samenleving een geïsoleerde positie inneemt.

Regelmatig horen we van cliënten dat ze na een gesprek met hun psychiater teleurgesteld weer naar buiten komen, omdat het gesprek volkomen anders is gelopen dan gehoopt. Dit is een herkenbare situatie voor iedereen die als patiënt bij een medisch specialist komt. Besluitvorming over medische behandeling is vaak een eenzijdig proces, waarbij het patiënten aan informatie over relevante keuzes ontbreekt.

In de Verenigde Staten is enkele jaren geleden een programma voor shared decision making ontwikkeld, om cliënten van de ggz te ondersteunen in besluitvorming over medicatie. In navolging hiervan ontwikkelden wij een Nederlandse versie -Samen Keuzes Maken - in samenwerking met het HEE-team en Topicus Zorg. In dit artikel gaan we in op de betekenis van shared decision making, en beschrijven we kort een pilot in twee casemanagementteams van GGZ Noord-HollandNoord.

Sterk, rationeel, logisch, perfectionistisch!
Mijn opvoeding, mijn werk, mijn wereld.
Ten minste, dat dacht ik.

Gevoelens en emoties? Natuurlijk waren ze er wel, maar die waren alleen voor mij.
De buitenwacht hoefde niet te weten hoe onzeker en verdrietig ik me vaak voelde.
Pesterijen in mijn jeugd hadden me geleerd dat je de kwetsbare kant van jezelf beslist
niet moest laten zien. En wat kun je allemaal niet verbergen achter een glimlach

feed

Weten over leven
Ervaringskennis van mensen met langdurende psychische aandoeningen Hilko Timmer en Annette Plooij Amsterdam: Uitgeverij SWP (2009)

' ... dat er wel veel individuele ervaringsverhalen zijn gepubliceerd, maar dat collectieve ervaringskennis van mensen met psychische aandoeningen nog nauwelijks is geëxpliciteerd. Hiermee houdt deze kennis een wat ongrijpbaar karakter en is haar werkzaamheid afhankelijk van de dragers ervan - de ervaringsdeskundigen. Ervaringsdeskundigen die stuk voor stuk opnieuw op zoek moeten naar de verhalen van anderen en dan daaruit zelf de collectieve kennis moeten destilleren' (blz. 12).