Passage 4 - 2004

Brinkman, F. (2004). Presentie in de praktijk. Een verkenning in de maatschappelijk opvang. Utrecht: NIZW. ISBN 90-5957-074-X; 237 pagina's; €19,90.

De presentiebenadering geniet veel aandacht in verschillende hulpverleningssectoren en vindt vooral gehoor in de sector Maatschappelijke Opvang. De benadering geeft inhoud aan begrippen waar binnen de maatschappelijke opvang - vaak intuïtief -mee gewerkt wordt, zoals de persoongerich-te benadering, het acceptatiemodel en laagdrempeligheid. Dit (werk)boek Presentie in de praktijk, heeft zijn basis in het implementatieproject van deze werkwijze in het Catharijnehuis in Utrecht. Bij dit project was Frans Brinkman, auteur van dit boek, de trainer.

Ter nagedachtenis aan P. van G. die de werkelijkheid omschreef als 'onze gezamenlijk beleefde psychose'.

Gewoonlijk trek je een trui aan als het koud is; gewoonlijk trek je die ook weer uit als het warmer is. In november 1972 trok ik mijn trui vooral uit als ik me op mijn gemak voelde. Ik was in die tijd bezig met uitzoeken, telkens maar uitzoeken wat er klopte van wat ik meemaakte, van de verhalen die ik vanaf mijn vroege jeugd van diverse kanten hoorde. Wie had er nu eigenlijk gelijk, was er iets meer waar dan iets anders? Het waren dingen die heel dicht op mijn huid zaten.

Inhoudsopgave

Een belangrijk uitgangspunt van de Integrale Rehabilitatie Benadering is dat deze benadering ook toepasbaar moet zijn voor die bewoners die langdurig aangewezen zijn op intensieve zorg (Wilken & Den Hollander, 1999). In dit artikel beschrijven wij hoe rehabilitatiegericht werken vorm krijgt in het psychogeriatrische verpleeghuis de Hoge Hop (1) in Hoorn. We hopen hiermee een antwoord te geven op de vraag hoe we de mooie uitgangspunten van rehabilitatie kunnen toepassen bij bewoners met ernstige communicatieve beperkingen en met gemiddeld nog een korte levensverwachting.

Detlef Petry (2003). Die Wanderung. Eine dialogische biografie. Neumünster: Paranus Verlag der Brücke. ISBN 3-926200-55-3, 190 pagina's

De zwerftocht is de titel van het boek dat Detlef Petry in 2003 geschreven heeft. Detlef Petry is psychiater en werkt in het psychiatrisch ziekenhuis Vijverdal in Maastricht. In Nederland en Vlaanderen is Detlef geen onbekende. Hij is een graag gehoorde en geziene gastspreker op studiedagen. Eerder publiceerde hij samen met Marius Nuy De ontmaskering. De terugkeer van het eigen gelaat van mensen met chronische psychische beperkingen. De zwerftocht is in het Duits geschreven en dat komt omdat Detlef Petry van oorsprong een Duitser is. Hij is afkomstig uit Holzminden, een stadje aan de Weser. Sinds het begin van zijn loopbaan als psychiater wijdt hij zich in Maastricht aan de zorg voor mensen met ernstige en langdurige psychiatrische problematiek.

Ideale zorg, goed doen voor cliënten, cliënten zo goed mogelijk begeleiden... Hoe vaak worden deze woorden niet gebruikt bij het begeleiden van mensen met ernstige en langdurige psychische problemen die bovendien niet meer buiten een ziekenhuis kunnen wonen? Maar hoe dat dan concreet dient te gebeuren en welke paden hiervoor het beste bewandeld kunnen worden, blijft veelal moeilijk te kwantificeren en kwalificeren. Dat het echter toch kan, demonstreert Jean-nette Pols met succes in haar proefschrift Goede zorg. Een complex ideaal in de praktijk van de langdurende psychiatrie, waarop zij in de zomer van dit jaar promoveerde. Met haar onderzoek is ze er op een originele wijze in geslaagd om het abstracte concept van 'ideale zorg' op een bevattelijke wijze te operationaliseren en te definiëren. Haar onderzoek focust op wat 'goede zorg' inhoudt op vier afdelingen voor langverblijvers en op vijf afdelingen in drie verzorgingshuizen voor ouderen. Met name was zij geïnteresseerd in de wijze waarop het ideaal van zorg tot uiting komt in de dagelijkse verzorging van deze cliënten en hoe dit kan leiden tot zorgverbetering. Zij onderzoekt dit niet via gestructureerde interviews met personeelsleden en cliënten, maar ze doet dit vooral door te observeren hoe personeelsleden deze idealen in de praktijk brengen.

Lia van Doorn (2004). Outreachende hulpverlening. Praktijkervaringen van 10 experimentele projecten. Arnhem: Uitgeverij Hoogland en zoon. ISBN 90-807280-4-7; 192 pagina's; € 17,25

Outreachende hulpverlening is een weerslag van drie jaar ervaring met proactieve hulpverlening in het algemeen maatschappelijk werk. Het Oranje Fonds stelde 25 organisaties, gedurende drie jaar, in staat om outreachende hulp weer te ontwikkelen. Deze is in de loop der tijd, zeker niet alleen bij het maatschappelijk werk, in onbruik geraakt. Lia van Doorn laat in haar boek een aantal facetten van deze benadering de revue passeren.

Martin Appelo (2004). Leven met een psychotische stoornis. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. ISBN 90 313 3979 2; 152 pagina's; € 20,45

'Hoe is het om met (iemand met) een psychotische stoornis te leven, en wat zijn de consequenties ervan? Hoe moet je met elkaar omgaan, waar moet je op letten? Wat zijn belangrijke leefregels en tips?' Deze vragen legde Martin Appelo voor aan de lezers van de tijdschriften Open Geest van de patiëntenvereniging Anoiksis en Ypsilon Nieuws van de vereniging voor familieleden Ypsilon. De informatie en ervaringen uit de vele reacties die hij ontving, combineerde hij met wetenschappelijke kennis over psychotische stoornissen en dit resulteerde in een zelfhulpboek voor zowel patiënten als voor hun partners en familieleden.

Nuy, M. & Brinkman, F. (red) (2004). Wanorde in een mensenleven; een bezinning op thuisloosheid. Amsterdam: SWP. ISBN: 90 6665 550X, 190 pagina's, € 22,50.

Dit boek is 'niet van de straat', zullen we maar zeggen. Het gaat wel over de straat, over de mensen die daar leven en over de mensen en instellingen die hen (proberen te) helpen. Het is een prikkelend en uitdagend boek dat in een zevental hoofdstukken de lezer uitdaagt om vanuit een ander perspectief na te denken over mensen die dak-of thuisloos zijn. De verschillende auteurs helpen daar een behoorlijk handje aan mee doordat zij andere dan de gangbare begrippen en invalshoeken aandragen, gebaseerd op allerhande jarenlange betrokkenheid bij mensen die dak- of thuisloos zijn.

Wonen en leren, dat zijn de onderwerpen in deze Passage. Wonen staat al in de belangstelling sinds er in de zestiger jaren aandacht kwam voor deïnstitutionalisering en genormaliseerd, kleinschalig wonen. De aandacht voor leren is van recentere datum. Pas eind vorige eeuw verschenen de eerste publicaties over supported education, begeleid leren op z'n Nederlands. ROC Zadkine in Rotterdam was koploper in Nederland en startte een project om leerlingen met psychische handicaps begeleiding te bieden in het reguliere beroepsonderwijs. Dit vergrootte de toegankelijkheid van het reguliere studieprogramma en voorkwam - voor zover mogelijk - voortijdige uitval uit het onderwijs.
Van nog recentere datum zijn de studiemaat-jesprojecten voor leerlingen en studenten met psychische handicaps. De ondersteuning wordt geboden door medestudenten in het middelbaar, hoger en universitair onderwijs. De studiemaatjes helpen elkaar door de studie, zo luidt het kortweg. Catja Warmelink en Janine Stuurwold beschrijven het studie-maatjesproject, aangehaakt bij het al langer bestaande maatjesproject van Humanitas Groningen.
Van een andere 'leerorde' zijn de Traject Opleidingen Ervaringsdeskundigen, de zogenoemde TOED-opleidingen in Eindhoven en Amsterdam voor ggz-cliënten die zich actief (willen) inzetten in cliëntenorganisaties en voor mensen die hun cliëntervaringen breder willen inzetten. De TOED-opleidingen richten zich op het versterken en aanboren van ervaringsdeskundigheid. Harrie van Haaster, Jean Knooren en Christ Wesenbeek vertellen over het belang van ervaringsdeskundigheid en de inhoud van hun scholingsaanbod. Wonen. Is daar nog niet het nodige over geschreven en gediscussieerd? Guido Lamm en Dirk den Hollander bewijzen het tegendeel en nemen de lezer mee naar psychogeriatrisch verpleeghuis de Hoge Hop. Door het introduceren van de Integrale Rehabilitatie Benadering beoogt de directie meer accent te leggen op vraaggerichte zorgverlening. Deze denkwijze betekent een breuk met de traditionele probleem- en beheersingsgerichte werkwijze. Bijzonder is de leefstijldifferentiatie die is aangebracht: bewoners wonen in kleine groepen, met bewoners die vergelijkbare waarden delen. Zij volgen zoveel mogelijk het dagelijkse levensritme, niet gehinderd door institutionele regels. Burgerschap als ideaal... Ditzelfde motto klinkt ook door in de bespreking van het proefschrift van Jeannette Pols door Greet van Humbeeck, maar eveneens in de bijdrage van Marius Nuy die een mooie schets geeft van de 'bevrijding' van mensen in de chronische psychiatrie 'uit de rituelen van de systeemwereld' (psychiatrische inrichting Vijverdal). De boekbespreking van Guido Lissens over de biografie van Detlef Petry werpt meer licht op de veranderingen in Vijverdal en de beweegredenen erachter. De overige boekbesprekingen (op één na) en het congresverslag hebben met elkaar gemeen dat zij handelen over hulpverlening op de grens van ggz en oggz. Het gaat over bemoeizorg, Assertive Community Treatment en over presentie, benaderingen die elkaar kunnen aanvullen en die misschien nog te veel tegenover elkaar worden geplaatst.
Tot slot twee berichten vanuit de redactie: een wat langer 'bericht' van Wouter van de Graaf die zijn ervaringsverhaal vertelt in 'Hoe gek is gek?'. Verder is de redactie versterkt door Els Bransen, wetenschappelijk medewerker bij het Trimbos-instituut en goed thuis op het terrein van OGGZ en preventie.

Verslag van het tweede congres over Assertive Community Treatment in Rotterdam op 7 oktober 2004


Na Maastricht in 2003 bood Rotterdam op 7 oktober 2004 in het Stadhuis een druk bezocht landelijk ACT-congres. Assertive Community Treatment is bijna dertig jaar oud, maar sinds kort springlevend. De multidisciplinaire intensieve zorg voor psychiatrische patiënten met multipele problemen in de maatschappij lijkt een succesvol antwoord op de zorg voor de uit de instellingen ontslagen (vermaatschappelijkte) patiënten, maar ook voor de verloederden en verkommerenden. Inmiddels zijn er zo'n veertig tot vijftig teams in den lande met intensieve vormen van (bemoei)zorg bezig. Het gaat niet alleen om Openbare Geestelijke Gezondheidzorg (OGGZ) en casefinding, maar vooral ook om (soms jarenlange) intensieve ambulante zorg als alternatief voor chronisch klinisch verblijf. ACT is daarmee dus ook een geambulantiseerde 'verblijfsafdeling'.

Rick is een cliënt met schizofrenie. Hij heeft een tijd bij de WSW gewerkt, maar kon daar niet genoeg begeleiding krijgen. Nu doet hij vrijwilligerswerk op een project bij een welzijnsorganisatie. Om de begeleiding beter te laten verlopen, heeft zijn werkbegeleider bij de welzijnsorganisatie regelmatig contact met zijn sociaal psychiatrisch verpleegkundige (spv). Dit contact is nodig vanwege de wisselwerking tussen de activiteiten van de cliënt en de consequenties van zijn aandoening: de cliënt voelt zich beter als hij werkt en andersom lukt het werken alleen als hij begeleiding op maat krijgt én regelmatig zijn medicijnen inneemt.

Studeren met een psychiatrische achtergrond is nog steeds met veel taboes omgeven. Om de (toekomstige) student met een psychiatrische achtergrond een steuntje in de rug te bieden is in Groningen het Studiemaatjesproject opgezet. Studenten worden gekoppeld aan vrijwilligers die zelf ook studeren. Los van de hulpverlening ontstaat zo een gelijkwaardig contact. Het project won in 2002 de landelijke Jan Renkenprijs van Humanitas vanwege het vernieuwende karakter. Dat leverde veel reacties op van onderwijsinstellingen en ouders van studerende kinderen met een psychiatrische achtergrond. In dit artikel beschrijven we het project en de eerste resultaten.

Al sinds jaar en dag zetten veel cliënten zich vrijwillig in voor het cliëntenwerk: in medezeggenschapsraden, zelfhulporganisaties en cliëntenbelangenbureaus. Hun taken breiden zich steeds meer uit en ondertussen worden er steeds meer eisen gesteld aan hun deskundigheid. Cliënten die zich willen bekwamen kunnen een basiscursus en vervolgcursussen volgen in Eindhoven en Amsterdam. In deze TOED-opleidingen worden cursisten opgeleid tot ervaringsdeskundigen. Dit artikel gaat in op het aanbod van de TOED-opleidingen en de kracht van eigen ervaringen en verwerking daarvan.

Deze bijdrage biedt een bescheiden impressie van De Hage, een klein wooncomplex voor de meest kwetsbaren. Het is gelegen aan de rand van psychiatrisch streekcentrum Vijverdal in Maastricht, net buiten de schaduw van het reuzengebouw voor welk de laatste jaren gelukkig zijn geteld. De Hage is het symbool van de haag om een tuin, besloten en toch licht doorzichtig, zoals de begeleiders als het ware een muur vormen achter wie men zich even kan terugtrekken, bij wie men veiligheid verwacht en vindt, waarna men weer durft.
Voor de psychiater is De Hage de 'kleine voltooiing van Andernach'. Het volkomen opeengehoopte bestaan van tachtig mannen raakte hart en ziel van toen nog Hilfskrankenpfleger Detlef Petry en hij nam zich voor zijn leven te wijden aan deze mensen, van wie voor ieder van hen het leven niet anders leek te kunnen zijn dan samengedrukt worden op een donkere zaal. Donker omdat elke persoonlijke ruimte ontbrak, donker omdat de mannen slechts gekend werden als groep, als verzameling, wier leven onderworpen was aan een eentonig en streng regime. Dat het ook anders geleefd zou kunnen worden, dat ieder zou kunnen ondervinden er toe te doen, tekent vanaf dan, 1965, het professionele kompas van de (latere) psychiater en zijn team.