Passage 3 - 2006

Verslag van de presentatie van De Windroos Formule, georganiseerd door de Stichting Windroos Foundation op 19 mei 2006 in het Cobramuseum te Amstelveen.

Implementatie van een rehabilitatiemethodiek is een veeleisend proces dat meer inhoudt dan alleen het scholen van medewerkers in de organisatie. Dit blijkt uit een verkennend onderzoek door de auteur van dit artikel in het werkveld van de psychiatrie, langdurige zorg.
Succesvolle in- en uitvoering van rehabilitatiegericht werken vraagt goed veranderingsmanagement, met aandacht voor de noodzakelijke randvoorwaarden, duidelijkheid over wat men van elkaar verwacht en commitment in alle lagen van de organisatie.

Dit artikel gaat over de manier waarop de behandelaar kan verwijzen voor rehabilitatieactiviteiten die niet tot zijn of haar directe werksfeer behoren. Ook komt de ondersteuning van rehabilitatietrajecten door de behandelaar aan de orde. De behandelaar heeft een belangrijke rol bij de indicatiestelling en verwijzing voor, en de ondersteuning van rehabilitatietrajecten. De rol van de psychiater-hoofdbehandelaar is hierbij dikwijls cruciaal. De overwegingen gelden evenwel ook voor andere behandelaars, zowel in de individuele praktijk als in multidisciplinair teamverband.

2 Redactioneel

4 Afwijzing en acceptatie in de woonomgeving | Onderzoek naar attitudes ten aanzien van wijkbewoners met psychische beperkingen | Wendy Heesbeen, Jaap van Weeghel en Hans Kroon

14 Stigma en stigmabestrijding | Patrick Corrigan in Nederland | Annette Plooy

18 Verslag | Masterclass Patrick Corrigan | Martijn Kole

20 Interview | Een verwoestende diagnose | Annette Plooy

28 Voorlichting over geestelijke gezondheidszorg aan gemeenten in de Kop van Noord-Holland | Sjaak Boon en Mirjam Korevaar

35 Verslag | Herstel en empowerment in Maastricht. Verslag lezing Daniel Fisher | Suzanne Engelen

37 Naar een brede implementatie van evidence-based interventies | Een grootschalig project in de Verenigde Staten | Jaap van Weeghel

48 Indicatiestelling, verwijzing en ondersteuning | De rol van de psychiater in de individuele rehabilitatie | Jos Dröes

56 Het implementatieproces van een rehabilitatiegerichte methodiek | Hedser van der Meulen

61 Verslag | De Windroos Formule | Michel Planije

Eind 2005 en 2006 zijn onder verantwoordelijkheid van het Trimbos-instituut vijftig mensen met de diagnose schizofrenie geïnterviewd over hun ervaringen met stigma en discriminatie. Deze interviews vonden plaats in het kader van een internationaal stigmaonderzoek, onder de naam INDIGO. Het onderzoek beslaat tientallen landen en wordt gecoördineerd door professor Graham Thornicroft van het Department of Psychiatry van het Londense King's College.
Een van de geïnterviewden in Nederland is Martijn Kole uit Utrecht. Martijn is vierendertig jaar, vanaf zijn twintigste jaar in contact met de ggz en thans werkzaam als ervaringskundig medewerker van de Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht, bij het Bureau Herstel.
De auteur heeft hem gevraagd naar zijn ervaringen met stigma, zelfstigma en discriminatie op verschillende levensgebieden, van intieme relaties tot werk. Met instemming van Martijn volgt hier een selectie uit het interview.

In het jaar 2000 ging in de Verenigde Staten het project 'Implementing evidence-based practices for persons with severe mental illness' van start. De initiatiefnemers van dit project beogen een model te ontwikkelen waarmee effectief gebleken interventies en praktijkvormen op landelijke schaal met succes geïmplementeerd kunnen worden. Het project is gericht op verbeteringen in de zorg voor en de rehabilitatie van mensen met ernstige psychische stoornissen, vooral schizofrenie en aanverwante psychosen maar ook ernstige bipolaire stoornissen, ernstige depressie, et cetera. Deze bijdrage behandelt de achtergronden, doelen, inhoud en vormgeving van dit grootschalige initiatief. Verder komt de betekenis van dit project voor Nederland aan de orde.


Samenvatting

In grote lijnen behelst het project dat er eerst veelomvattende, gebruikersvriendelijke implementatiepakketten of 'toolkits' voor evidence-based praktijkvormen (EBP's) worden gemaakt. Voor iedere EBP wordt het implementatiepakket aangevuld met gerichte trainingsprogramma's voor ggz-hulpver-leners en een consultatieaanbod voor ggz-instellingen die deze EBP's in hun zorgpraktijk willen invoeren. Deze pakketten en het trainings- en consultatieaanbod worden op een groot aantal proeflocaties toegepast en op hun bruikbaarheid getest. Op geleide van de opgedane ervaringen worden vervolgens verbeterde versies van de implementatiepakketten gemaakt. Belangrijk kenmerk van het project is verder dat de verschillende stakeholders in de ggz-hulpverlening (hulpverleners, leidinggevenden, bestuurders, cliënten en hun familieleden) op gerichte wijze bij het implementatieproces worden betrokken. Het begeleidende onderzoek dient in kaart te brengen in hoeverre de EBP's modelgetrouw zijn toegepast op de proeflocaties, en welke factoren een succesvolle implementatie van de EBP's bevorderen dan wel in de weg staan.

'Een verwoestende diagnose.' Onder deze titel staat in deze Passage een interview over stigma en discriminatie dat iedereen, werkzaam in de ggz, móet lezen. Martijn Kole vertelt in het interview over de diagnose schizofrenie, in zijn visie het meest destructieve label wat de psychiatrie heeft voortgebracht. Een label waardoor je wordt veroordeeld tot een mens die niets meer mag, niets meer kan, niets meer mag willen, niet meer mag nadenken. Met als kwalijk gevolg dat je eigenwaarde vernietigd wordt en dat je ook niet meer in jezelf gelooft en je eigen dromen opgeeft. Het vergt erg veel kracht om je - bedwelmd door de medicijnen - daarvan te ontworstelen en weer op zoek te durven gaan naar uitdagingen in het leven. Het is confronterend te bemerken dat je ontwikkeling al die jaren nagenoeg stilstond. Dat roept boosheid op. Om Martijn Kole te citeren: 'Heb ik een jaar lang in een inrichting gezeten en houtballen uitgeboord en meer van die onzin, en waarvoor zat ik daar?' Psychotherapie werd hem in die tijd niet gegund, daar zou hij 'knalpsychotisch' van worden.

Van 16 tot en met 23 juni 2006 werd ons land aangedaan door professor Patrick Corrigan, hoogleraar psychologie aan het Illinois Institute of Technology in Chicago. Professor Corrigan was uitgenodigd door de Stichting Bijzondere Leerstoel GGZ om de vierde Arie Querido Lezing te houden. In de serie Queridolezingen, die met deze lezing is afgesloten, stond het thema 'Openbare Geestelijke Gezondheidszorg' centraal. Aan Corrigan was gevraagd om dit thema te belichten vanuit de invalshoek van stigmatisering. Corrigan is een mondiaal erkende autoriteit als het gaat om onderzoek naar stigmatisering van mensen met psychische aandoeningen en strategieën om (zelf)stigma en discriminatie tegen te gaan.

Op 1 mei afgelopen voorjaar kreeg Maastricht bezoek van Dr. Daniel Fisher, een bekende psychiater uit de Verenigde Staten, afkomstig uit Cambridge, Massachusetts. Het bijzondere aan Fisher is dat hij ooit zelf de diagnose schizofrenie over zich heeft horen afroepen. Hij is hiervan naar eigen zeggen hersteld. Daarna is hij psychiater geworden en inmiddels directeur van het 'National Empowerment Center', een belangrijke cliëntenorganisatie in de Verenigde Staten.
Fisher kwam twee dagen naar Nederland om hier te spreken over herstel en empo-werment. De eerste dag kwam hij naar het Sociaal Psychiatrisch Centrum in Maastricht en de tweede dag was hij uitgenodigd bij het Kenniscentrum Rehabilitatie in Utrecht.

Op 23 juni 2006 nam ik deel aan een masterclass over stigmatisering, gegeven door professor Patrick Corrigan en georganiseerd door het Kenniscentrum Rehabilitatie. Ik had er zin in en verwachtte veel van deze ochtend. Naar mijn idee valt er in Nederland nog veel te verbeteren op het gebied van stigmatisering van mensen met een psychische aandoening. Ik hoopte antwoord te krijgen op de vraag hoe dit aangepakt kan worden.
De zaal was goed gevuld, met zowel ervaringsdeskundigen en onderzoekers op het gebied van stigmabestrijding als hulpverleners. De sfeer was ontspannen en goed. Corrigan gaf aan dat hij er vooral een workshop van wilde maken en vroeg of wij daarin wilden participeren. Het publiek was erg gretig en dat de voertaal Engels was, was geen probleem.

Eén van de aanbevelingen van de Taskforce Vermaatschappelijking is om gemeenten een regierol te geven bij de ontwikkeling en uitvoering van de integratie van psychiatrische gehandicapten in buurten en wijken. Daarom vond in december 2002 in Schagen een bijeenkomst over de gemeentelijke regierol plaats met vertegenwoordigers van de negen gemeenten uit de Kop van Noord-Holland. Deze bijeenkomst werd georganiseerd door de provincie Noord-Holland. Tijdens de bijeenkomst bleek dat de aanwezige gemeenten bereid waren te investeren in de consequenties die de vermaatschappelijking teweegbrengt. Volgens hen past vermaatschappelijking goed in het gemeentelijk volksgezondheidsbeleid. Echter, gemeentelijk vertegenwoordigers gaven wel aan kennis en vaardigheden te missen hoe om te gaan met de problematiek van psychisch gehandicapten.. Zij wensen voorlichting over de geestelijke gezondheidszorg en deskundigheidsbevordering.