Passage 2 - 2004

Vraagsturing in de zorg, toenemende keuzevrijheid, het toelaten van nieuwe zorgaanbieders op de 'gezondheidszorgmarkt', recht op zorg, zorg op maat, ontschotting... In het kader van de modernisering van de AWBZ zal de geboden zorg beter aan moeten sluiten op de zorgbehoefte en wensen van de gebruikers van die zorg. Het klinkt op papier heel mooi maar de werkelijkheid is weerbarstiger. Toenemende keuzevrijheid is een groot goed, maar als een cliënt niet weet wat er te kiezen is, komt hij er niet verder mee.

'Ik ben een meisje van het platteland.'

In dit artikel willen wij het proces schetsen dat de divisie Jeugd & Ouderen van Altrecht de afgelopen jaren heeft doorlopen met betrekking tot de keuze van de Integrale Rehabilitatiebenadering in de zorg voor ouderen en de implementatie van deze benadering in de praktijk. Wij doen dit aan de hand van twee verhalen. Het verhaal van een vrouw die het liefst terug wil naar het platteland en het verhaal van de ontwikkeling van de Integrale Rehabilitatiebenadering binnen onze divisie. We gaan onder meer in op de visieontwikkeling, de inbedding in de organisatie en de implementatie van de methodiek.

Inhoudsopgave

In 1986 werd in Nederland, in navolging van het Fountain House in New York, het eerste clubhuis voor mensen met ernstige en langdurige psychische problemen opgericht: De Waterheuvel in Amsterdam. In tegenstelling tot de Verenigde Staten waar het clubhuismodel zich snel verspreidde, is het in Nederland tot nu toe bij één clubhuis gebleven. Anno 2003 is het tijd om een balans op te maken: wat is eigenlijk de meerwaarde van clubhuizen en is er in Nederland nog plaats voor een verdere uitbreiding van het clubhuismodel?

Openbare geestelijke gezondheidszorg, ofwel de OGGZ, verwijst naar activiteiten voor preventie, zorg en opvang die worden uitgevoerd door teams en instellingen van diverse pluimage. De regie voor deze zorg ligt veelal bij de gemeentes. RIBW's hebben tot nu toe in de meeste regio's geen grote rol in het OGGZ-aanbod, maar daar kan verandering in komen. Tijd om de markt te verkennen. Vanuit dat idee initieerde de RIBW-Alliantie (een samenwerkingsverband van 25 zelfstandige RIBW's) op 30 maart 2004 een studiedag onder de titel 'OGGZ-doelgroep RIBW-alliantie'. De organisatie lag in handen van Zorg Consult Nederland. Ongeveer 40 mensen, werkzaam bij ongeveer 15 verschillende RIBW's, bezochten de bijeenkomst.

In de omgeving van de locatie Capelle van de Bavo RNO Groep is met een tussentijd van twee jaar in opdracht van het buurtoverleg tweemaal een onderzoek uitgevoerd naar de mate van ervaren overlast en de beleving van veiligheid door buurtbewoners. In de periode tussen de twee onderzoeken zijn maatregelen genomen. Bij de tweede meting was de situatie verbeterd, maar de doelstellingen waren nog niet bereikt.

Redactioneel

Sonja van Rooijen

Er is veel beroering ontstaan in de ggz. De modernisering van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) neemt de schotten weg tussen de traditionele zorgsectoren en maakt de weg vrij voor nieuwe zorgaanbieders en de door de overheid zo gekoesterde marktwerking. De wijze van indicatiestelling voor ggz-cliënten is op de schop gegaan en wordt nu alweer sinds een jaar verzorgd door het Regionaal Indicatie Orgaan. En nieuwe veranderingen zijn in aantocht. Belangrijke delen van de AWBZ-gefinancierde zorg zullen naar verluidt in 2006 worden overgeheveld naar een nieuwe zorgverzekeringswet en weer andere delen worden ondergebracht in de voorgenomen Wet op de Maatschappelijk Ondersteuning en gaan vallen onder de gemeentelijke beleidsverantwoordelijkheid. Ondertussen wordt ook nog gewerkt aan een ander financieringssysteem, namelijk de bekostiging van de zorg via Diagnose Behandel Combinaties (DBC's). Dit alles vormde aanleiding tot het congres 'Zorg om zorg', gehouden op 6 februari 2004 in Utrecht. Jos Dröes maakte voor Passage een uitgebreid verslag en liet niet na een aantal 'verrassende' - lees: zorgwekkende - zaken op te tekenen. Hij constateert onder andere dat de ggz als gespecialiseerde sector nagenoeg wordt opgeheven. Naar zijn mening wordt daar veel te lichtvaardig over gedacht, omdat het voorgestane integrale beleid er wel eens toe zou kunnen leiden dat de zwakste groepen hardvochtig worden uitgestoten. Dit is niet denkbeeldig. Het is bijvoorbeeld een utopie dat mensen met ernstige psychische handicaps profiteren van marktwerking in de zorg: zorgaanbieders en verzekeraars zijn toch eerder geneigd zich te richten op de gemene deler dan op de kleinere subgroepen van chronici in de verblijfspsychiatrie die meer dan gemiddelde zorg vergen. Zo ook mogen de verwachtingen niet te hoog gespannen zijn over de Wet Maatschappelijke Zorg (WMO). Het is maar zeer de vraag of de gemeenten voldoende middelen en voldoende visie hebben op de benodigde zorg voor mensen met een psychische handicap. Bovendien kunnen cliënten geen recht ontlenen aan de WMO; het biedt geen wettelijk kader voor individuele zorgaanspraken. En wat te denken van cliënten die zich niet verzekeren en zorg nodig hebben die in de toekomst valt onder de nieuwe zorgverzekeringswet? Zorg om zorg is ook in andere artikelen een leidend thema. Gerrit Veldhuizen vindt dat er veel te veel nadruk ligt op productiviteit en allerlei regels om het werk zo efficiënt mogelijk te regelen. Interventies scoren beter dan presentie. Dit verhoudt zich slecht tot zorgwekkende zorgmijders waar bemoeizorg geboden is, in die zin dat hulpverleners langzaamaan hun cliënten proberen te 'verleiden' om (enige) zorg te aanvaarden. Om de kunst van het verleiden goed te verstaan, is de presentiebenadering behulpzaam. Veldhuizen richt zijn pleidooi op sociaal psychiatrisch verpleegkundigen die bemoeizorg bieden, maar ook andere disciplines kunnen hun voordeel doen met de presentiebenadering. Het gaat om de kunst van het aansluiten zoals Jean Pierre Wilken stelt, of dat nou de ouderenzorg betreft, de verslavingszorg, of de totstandkoming van maatschappelijke steunsystemen. En dat alles passeert de revue in dit nummer van Passage.

Op 6 februari werd de conferentie 'Zorg om zorg' gehouden, een initiatief van GGZ Groningen, de RIBW Drenthe, de Maaskringgroep en de Stichting Rehabilitatie '92. Ruim tachtig deelnemers uit alle geledingen van de ggz discussieerden over de (komende) veranderingen in het ggz-beleid. Welke consequenties hebben de veranderingen voor de sociaal-maatschappelijke participatie van mensen met langdurige psychiatrische handicaps? Welk effect zal dominant zijn? Wordt het meer vermaatschappelijking of uiteindelijk minder voorzieningen?

De presentiebenadering kan een aanvulling zijn op het instrumentarium van de sociaal psychiatrisch verpleegkundige die zich bezighoudt met zorgwekkende zorgmijders. In deze tijden van productie-dwang en medicalisering is er meer aandacht nodig voor de sociale aspecten van het vak. Maar er lijkt een spanningsveld te bestaan tussen het present-zijn en het interveniëren. Wat kunnen we leren van het werk in de Pauluskerk in Rotterdam?

De langdurige zorg staat al enige jaren in het teken van vermaatschappelijking. Het doel is elke cliënt die vormen van hulp bezorgen waarmee hij zo zelfstandig mogelijk kan functioneren in de maatschappij. Samenwerking tussen allerlei zorginstellingen en dienstverleners is daarbij geboden. Dergelijke samenwerkingsverbanden zijn beschreven onder de noemer 'maatschappelijk steunsysteem' (Mos en van Weeghel, 1999). In dit artikel komt aan de orde wat de praktische consequenties zijn voor de sector beschermd en begeleid wonen van het werken in een maatschappelijk steun-systeem (MSS). Het werken als onderdeel van een maatschappelijk steunsysteem stelt namelijk nieuwe eisen aan de werkmethoden in deze sector. Deze worden op grond van de Nederlandse literatuur geïnventariseerd.