Participatie en Herstel 4 - 2015

Bijeenkomsten

De conferentie ‘Armoede in de uitverkoop’ zette de noodzaak van een opleiding tot er￾varingsdeskundige op de agenda. Ervarings￾deskundigen zijn nodig om de kloof te dich￾ten tussen mensen in armoede en instanties als zorg, onderwijs, sociale dienst en andere overheidsorganisaties. De Link, de Vlaamse vereniging voor ervaringsdeskundigen, maakte indruk met hun verhaal over eman￾cipatie en herstel vanuit armoede. 
De grote zaal van Huis van de Wijk De Buurt￾zaak in Amsterdam-West zit afgeladen vol: ruim tweehonderd bezoekers zijn op de con￾ferentie afgekomen. Gespreksleider Marc Räkers loodst de aanwezigen behendig door het overvolle middagprogramma. Vanuit De Link, de vereniging voor ervaringsdeskun￾digen in Vlaanderen, is een groep gedreven pleitbezorgers voor de opleiding tot ervaringsdeskundige naar Amsterdam gekomen. 
Hun boodschap valt in goede aarde. 

 

Boeken

Een herstelhuis voor psychisch kwetsbare mensen
Odette van der Heijden en Annette Plooy, werkzaam als ervaringsdeskundigen in de ondersteuning van mensen met langdurende psychische problemen, hebben het initiatief genomen tot de opzet van een kleinschalig herstelhuis in Spanje voor psychisch kwetsbare mensen uit Nederland en België. Mensen die normaliter moeilijk op vakantie kunnen krijgen hier de mogelijkheid om op krachten te komen, met ondersteuning van ervaringsdeskundigen. Het herstelhuis is bedoeld als een brug naar deelname aan herstelactiviteiten en rehabilitatie in eigen land.
Herstel is een mooi, maar moeizaam en langdurig proces. Alle enthousiasme over herstelondersteuning en nieuwe interventies ten spijt, is de realiteit dat veel mensen met langdurende psychische problemen maar nauwelijks het hoofd boven water houden. Voor hen is het overleven van de dag urgenter dan ‘werken aan herstel’. De belangrijkste vijand van herstel is misschien wel demoralisatie. Psychische kwetsbaarheid gaat gepaard met chronische vermoeidheid: je bent moe van het dagelijks vechten, moe van je medicatie en moe van het gebrek aan perspectief op verbetering van je situatie. Je overlevingsstrategieën bijten daarbij zichzelf in de staart: je probeert, geholpen door je medicijnen, zo min mogelijk te voelen van je pijn, maar verliest daarmee ook het vermogen om te genieten en te verlangen.

Resultaten van een pilot in de langdurige geestelijke gezondheidszorg

In 2011 heeft bij drie GGZ-instellingen in de regio Utrecht een pilot plaatsgevonden van de beweeg & cognitie interventie Cognitieve Fitness. In dit artikel beschrijven we de resultaten van deze interventie voor mensen met aanhoudende psychische problemen. Achtereenvolgens beschrijven we achtergrondinformatie, de interventie, onderzoeksopzet, resultaten, conclusie en discussie. We eindigen deze bijdrage met een beschrijving van wat er in de tijd tussen de pilot en heden heeft plaatsgevonden als het gaat om de verdere ontwikkeling en implementatie van deze training. Ten slotte beschrijven we kort het vervolgonderzoek dat medio 2014 van start ging.

Spoorzoeken

In het Oostelijk Havengebied in Amsterdam is iets bijzonders aan de gang. Op deze verzameling eilanden, ooit aangelegd als aanmeerplek voor grote oceaanstomers, waar oude pakhuizen nog doen terugdenken aan de drukke overzeese handel van de 19e eeuw, is in de nadagen van de 20e eeuw een moderne woonwijk verrezen. Van oorsprong een yuppenwijk, met veel gelauwerde architectuur en ruime koopwoningen. Maar er werd ook een psychiatrische kliniek gebouwd.

Als de smaak van de taart maar goed is

Onlangs ging ik naar een feestje en kreeg van de gastvrouw (mijn beste vriendin) een stuk taart. Ik genoot van het lekkers en vroeg haar geïnteresseerd naar de ingrediënten die ze had gebruikt. Lachend keek ze me aan en zei: 'Je raadt het nooit'. Meerdere mensen in het verjaargezelschap grinnikten nadrukkelijk. Ik had geen idee wat er zo grappig was. 'Zie je wel dat je eieren en boter gewoon lekker vindt?' Het gegrinnik ging over in een bulderend gelach. Even was ik zo verbijsterd dat ik geen idee had hoe ik woorden moest geven aan mijn ontzetting. Had mijn vriendin zojuist blijk gegeven van een absoluut gebrek aan respect voor mijn wens om geen dierlijke producten te gebruiken? Had ze werkelijk het idee dat het feit dat ik de taart lekker vond me van mijn principes af zou helpen? Het voorval leidde tot een interessante discussie met de aanwezigen. De meerderheid zei dat je in hun visie niet moest zeuren over de ingrediënten als de smaak van de taart goed was.

Ik ben meerdere malen op vakantie geweest op een van de Waddeneilanden. Texel, Ameland, Vlieland, stuk voor stuk prachtige eilanden, waar ik een heerlijke tijd had. Hoewel elk van die eilanden gezegend is met heerlijke stranden, bossen en een lokaal likeurtje, hebben ze toch allemaal een eigen karakter. Als je op Vlieland zit, denk je niet aan Texel, al is het alleen maar omdat het meestal niet in zicht is en omdat je afhankelijk bent van een boot om er te komen.
Afgelopen voorjaar maakte ik de oversteek van Movisie naar het Landelijk Platform GGz (LPGGz). Bij Movisie werkte ik met heel veel mensen in vooral het sociale domein aan meer ruimte voor mensen om vanuit eigen regie hun leven te kunnen leiden, ook en juist als ze daarbij ondersteuning nodig hebben. Bij het LPGGz werk ik aan hetzelfde doel, maar dan vooral met en voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Dit betekent een kennismaking met het domein van de ggz-instellingen en ggz-professionals.

Grondlegger van de cliëntgerichte therapie

Begin jaren zestig waait uit de VS een nieuwe psychotherapievorm over. Carl Rogers is de grondlegger ervan. Het blijkt een optimistische, niet indoctrinerende therapievorm te zijn met een positief mensbeeld, gestoeld op humanistische en fenomenologische basis. Enkele Nederlandse therapeuten die bij hem in Amerika geweest zijn, komen laaiend enthousiast terug en geven workshops en trainingen.
Rogers heeft de basiselementen van deze nieuwe therapievorm in enkele maanden verzameld, kort na zijn benoeming tot hoogleraar in Ohio in 1940.

Inhoud

2 Redactioneel
Jos Dröes

3 Schizofrenie Bestaat Niet en PsychoseNet bestaan. Websites over psychose, stemming en de weg naar herstel
Anne Marsman

8 Open dialoog Jan van Blarikom

18 Cognitieve Fitness. Resultaten van een pilot in de langdurige geestelijke gezondheidszorg
Manja van Wezep, Karin Overweg en Hans Kroon

27 Kracht en keerzijde van participatie. Onderzoek naar positie cliënten op de Participatieladder
Theo Arp, Guus van Maurik en Aukjen Niewijk

37 Beeld Anneke Bolle

38 Icoo Carl Rogers. Grondlegger van de cliëntgerichte therapie
Jan Pols

44 Praktijk Mensen weten nu dat ik Repelsteeltje heet
Clara Koek

46 Boeken
Doortje Kal, Rutger Post en Jean Pierre Wilken (redactie) Verder met kwartiermaken, naar de verwelkoming van verschil Marion Ammeraal en Jan Theunissen

50 Herste Als de smaak van de taart maar goed is
Irene van de Giessen

55 Casa del Peregrino. Een herstelhuis voor psychisch kwetsbare mensen
Annette Plooy en Odette van der Heijden

57 Feuilleton Op 't goede spoor: spoorzoeken
Nynke van Zwol

60 Bijeenkomsten
Conferentie 'Armoede in de uitverkoop!’
Martin Zuithof
F-ACT congres 2015 Jos Dröes

64 Het ene eiland is het andere niet
Cora Brink

67 Rehab
70 Uit het buitenland. Kenniscentrum Phrenos signaleert Jaap van Weeghel en Toine Ketelaars

Onderzoek naar positie cliënten op de Participatieladder

Grip op je leven krijgen én houden is niet altijd eenvoudig. Zeker niet wanneer je kampt met een psychiatrische kwetsbaarheid of psychosociale problemen. Kwintes is een instelling in de geestelijke gezondheidszorg en maatschappelijke opvang, die ervan overtuigd is dat mensen desondanks een zinvol leven kunnen opbouwen. Iedere stap die gezet wordt telt, ook als die stap in de ogen van anderen slechts klein is. Een instrument dat inzicht geeft in de stappen van participatie is de Participatieladder. In dit artikel doen we verslag van een onderzoek waarin de Participatieladder is afgenomen bij 2008 cliënten van Kwintes.

Cognitieve fitness

1 Appelo M, Louwerens JW, Vries I de. Minder zwaar met psychofarmaca. Pilot study naar de effecten van een nieuw gezondheidsprogramma. MGv 2005, 60: 411-427.
2 McGurk SR, Mueser KT, Pascaris A. Cognitive Training and Supported Employment for Persons With Severe Mental Illness: One-Year Results From a Randomized Controlled Trial. Schizophr Bull 2005, 31 (4): 898-909.
3 Daumit GL, Goldberg RW, Anthony C, Dickerson F, Brown CH, Kreyenbuhl J. Physical Activity Patterns in Adults With Severe Mental Illness J Nerv Ment Dis 2005, 193(10):641-6.
4 Keefe RSE, Fenton WS. How should DSM-V criteria for schizophrenia include cognitive impairment? Schizophr Bull 2007, 33 (4): 912-920.
5 Slooff CJ, Sijtzema H, Touw KP, Schilthuis M, Withaar F, Oven van W, en anderen. Diseasemanagement bij patiënten met psychotische stoornissen. Mgv 2008, 63, 7-19.
6 Bowie CR , McGurk SR, Mausbach B, Patterson TL, Harvey PD. (2012). Combined cognitive remediation and functional skills training for schizophrenia: effects on cognition, functional competence, and real-world behavior. Am J Psychiatry, 1; 169 (7): 710-8.
7 Wykes T, Huddy V, Cellard C, McGurk SR, Czobor P (2011). A meta-analysis of cognitive remediation for schizophrenia: methodology and effect sizes. American Journal of Psychiatry, 168: 472-85.
8 Tiihonen J, Lönnqvist J, Wahlbeck K, Klaukka T, Niskanen L, Tanskanen A, et al. 11-year follow-up of mortality in patients with schizophrenia: a population-based cohort study (FIN11 study). Lancet 2009, 22;374(9690):620-7.
9 Multidisciplinaire richtlijn schizofrenie, versie 2.0. (2012). Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. De Tijdstroom, Utrecht.
10 Angevaren M, Aufdemkampe G, Verhaar HJ, Aleman A, Vanhees L. Physical activity and enhanced fitness to improve cognitive function in older people without known cognitive impairment. Cochrane Database Syst Rev. 2008, Apr 16;(2).
11 Geda YE, Roberts RO, Knopman DS, Christianson TJ, Pankratz VS, Ivnik RJ et al. Physical exercise, aging, and mild cognitive impairment: a population-based study. Arch Neurol 2010, 67(1):80-6.
12 van Uffelen JG, Chin A, Paw MJ, Hopman-Rock M, van Mechelen W. The effects of exercise on cognition in older adults with and without cognitive decline: a systematic review. Clin J Sport Med 2008, 18(6):486-500.
13 Pajonk FG, Wobrock T, Gruber O, Scherk H, Berner D, Kaizl I, et al. Hippocampal Plasticity in Response to Exercise in Schizophrenia. Arch Gen Psychiatry 2010, 67(2): 133143.
14 Vancampfort D, Knapen J, Probst M, Van Winkel R, Peuskens J, Maurissen K, en anderen. De therapeutische waarde van bewegen voor mensen met schizofrenie. Tijdschr Psychiatr 2010, 52(8):565-74.
15 Sitskoorn M. Cognitie, beweging en plasticiteit van het brein. Neuropraxis 2004, 8: 71-76.
16 Klusmann V, Evers A, Schwarzer R, Schlattmann P, Reischies FM, Heuser I, et al. Complex mental and physical activity in older women and cognitive performance: a 6-month randomized controlled trial. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2010, 65(6):680-8.
17 Fabre C, Chamari K, Mucci P, Massé-Biron J, Préfaut C. Improvement of cognitive function by mental and/or individualized aerobic training in healthy elderly subjects. Int J Sports Med 2002, 23(6):415-21.
18 Oswald WD, Gunzelmann T, Rupprecht R, Hagen B. Differential effects of single versus combined cognitive and physical training with older adults: the SimA study in a 5-year perspective. Eur J Ageing 2006, 3:179-192.
19 Laske C, Banschbach S, Stransky E, Bosch S, Straten G, Machann J, et al. Exercise-induced normalization of decreased BDNF serum concentration in elderly women with remitted major depression. Int J Neuropsychopharmacol 2010, 13 (5):1-8.
20 Fujimoto T, Takeuch K, Matsumoto T, Kamimura K, Hamada R, Nakamura K, Kato N, et al. Abnormal glucose metabolism in the anterior cingulate cortex in patients with schizophrenia. Psychiatry Res 2007, 15;154 (1), 49-58.
21 Davidson, L.L., & Heinrichs, R.W. Quantification of frontal and temporal lobe brainimaging findings in schizophrenia: a meta-analysis. Psychiatry Res 2003, 15;122(2):69-87.
22 Scheewe TW, Backx FJ, Takken T, Jorg F, van Strater AC, Kroes AG, et al. Exercise therapy improves mental and physical health in schizophrenia: a randomised controlled trial. Acta Psychiatr Scand 2013, 127(6):464-73.
23 Heggelund J, Morken G, Helgerud J, Nilsberg GE, Hoff J. Therapeutic effects of maximal strength training on walking efficiency in patients with schizophrenia - a pilot study. BMC Res Notes 2012, 3;5:344.
24 Jelicic, M. Henquent C. Derix M. Is herhaald neuropsychologisch onderzoek problematisch? Psychopraxis 1999, 01:72-75.
25 Cornelissen, VA and Fagard RH. Effects of endurance training on blood pressure, blood pressure-regulating mechanisms, and cardiovascular risk factors. Hypertension 2005, 46(4):667-75.

Al meer dan dertig jaar is in het westen van Finland, het gebied dat grenst aan de Botnische Golf, een bijzondere ontwikkeling in de psychiatrie aan de gang. Begonnen in de zuidwestelijke havenstad Turku met onmiddellijke gezinsinterventies bij de start van een behandeling, en volledig tot bloei gekomen in het onder de poolcirkel gelegen Tornio, door de open dialoog benadering.
In 2000 was er al een spectaculaire internationale publicatie1 van de Finse onderzoeksgroep waaruit blijkt dat 43% van de mensen met een eerste psychose zonder antipsychoticum behandeld kan worden. Deze publicatie werd door de Europese vakgenoten vrijwel genegeerd. Pas in 2010, nadat de kritische onderzoeksjournalist Robert Whitaker de reis naar het hoge Noorden heeft ondernomen en daarvan verslag heeft gedaan in zijn boek Anatomy of an epidemic, treedt daarin verandering op.

Mensen weten nu dat ik Repelsteeltje heet
In maart schreef ik een blog op de site www.schizofreniebestaatniet.nl, met als titel 'Niemand weet dat ik Repelsteeltje heet'. Ik doe daarin verslag over mijn psychose, de behandeling die in 1985 bestond uit langdurige separatie en medicatie. En ook waarmee ik de deur van de afdeling achter me dichttrok, een diagnose (schizo-affectief), een stigma en een sombere toekomstvoorspelling rijker. Geen werk, geen kinderen, voor de rest van je leven medicijnen.

Soms meen je bij het doorlezen van een nummer van het tijdschrift dwarsverbanden te zien: schijnbaar nauwelijks verwante onderwerpen lijken zich met elkaar te verbinden. In dit nummer zie ik verwantschap tussen de ‘Open Dialogue’ waarvan Jan van Blarikom een zeer gedegen en informatief overzicht geeft, de cliëntgerichte benadering van Rogers, besproken door Jan Pols, de Website ‘schizofrenie bestaat niet’ waarover Anne Marsman bericht, de door Irene van de Giessen gesignaleerde anosognosie en de kritische dialogen in het boek van Doortje Kal en anderen, besproken door Marion Ammeraal en Jan Theunissen.

Schizofrenie Bestaat Niet en PsychoseNet

Websites over psychose, stemming en de weg naar herstel
Op 7 maart werd op initiatief van een groep professionals, ervaringsdeskundigen en betrokkenen (o.a. Wilma Boevink, Jim van Os, Dirk Corstens, Rokus Loopik, Kim Helmus en ondergetekende) de website www.schizofreniebestaatniet.nl gelanceerd. Diezelfde dag verscheen in NRC Handelsblad het artikel ‘Laten we de diagnose schizofrenie vergeten’, waarin gepleit werd voor afschaffen van de diagnose en 14 uitgangspunten werden gepresenteerd voor goede behandeling en begeleiding van mensen met psychose. Het artikel werd naast Boevink en Van Os ondertekend door de voorzitter van de artsenfederatie KNMG, Rutger Jan van der Gaag, de voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, Aartjan Beekman, de voorzitter van de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van de NVvP, Robert Vermeiren en de voorzitter van de Raad van Bestuur van het Trimbos-instituut, Rutger Engels.

Kenniscentrum Phrenos signaleert

Signaleringen van Engelstalige tijdschriftartikelen onder redactie van Jaap van Weeghel (selectie) en Toine Ketelaars (samenvattingen). Zie ook kcphrenos.nl/signalementen.
In Australië blijkt 31% van de personen met een psychotische stoornis als kind te zijn mishandeld
Uit de literatuur komt naar voren dat er een verband zou kunnen zijn tussen kindermishandeling en ernstige psychische problemen, waaronder psychotische stoornissen. Bij de meeste studies gaat het om kleine aantallen. In deze studie is gebruik gemaakt van data van de 2010 Australian National Survey of Psychosis.