Participatie en Herstel 3 - 2018

In de laatste jaren zijn de begrippen herstel en herstelondersteunende zorg zeer populair geworden in de geestelijke gezondheidszorg. Ze worden niet door iedereen op dezelfde manier ingevuld. In deze bijdrage onderzoeken we waar mensen op doelen wanneer ze spreken van ‘herstel van een psychische aandoening’ en ‘herstelondersteunende zorg’ daarbij. Deze analyse is mede geïnspireerd door publicaties in de literatuur. In de laatste paragraaf van deze bijdrage wordt het analyseschema toegepast op een aantal inspirerende publicaties over herstel. Die publicaties hebben ook aan de wieg gestaan van deze bijdrage.

In de laatste jaren zijn de begrippen herstel en herstelondersteunende zorg zeer populair geworden in de geestelijke gezondheidszorg. Ze worden niet door iedereen op dezelfde manier ingevuld. In deze bijdrage onderzoeken we waar mensen op doelen wanneer ze spreken van ‘herstel van een psychische aandoening’ en ‘herstelondersteunende zorg’ daarbij. Deze analyse is mede geïnspireerd door publicaties in de literatuur. In de laatste paragraaf van deze bijdrage wordt het analyseschema toegepast op een aantal inspirerende publicaties over herstel. Die publicaties hebben ook aan de wieg gestaan van deze bijdrage.

Diverse recensies

Onze huidige maatschappij is aan verandering onderhevig. We maken een transitie van verzorgingsstaat naar participatiemaatschappij. Iedereen wordt geacht naar eigen vermogen mee te doen in de samenleving, zowel gezonde burgers als mensen met een beperking.

Wat is het clubhuismodel en hoe functioneert een clubhuis
Recente wet- en regelgeving richt zich op het stimuleren van behandeling, begeleiding en ondersteuning van deze mensen in de samenleving (Wet Maatschappelijke Ondersteuning, 2015; Projectgroep Plan van aanpak EPA, 2014). Deze ontwikkelingen hebben grote consequenties voor zowel cliënten als professionals in de gezondheidszorg. Van cliënten met een Ernstige Psychische Aandoening (EPA) wordt verwacht dat zij op een andere manier omgaan met hun situatie, zoveel mogelijk zelfredzaam zijn, en uitgaan van hun ‘eigen kracht’. Van professionals wordt verwacht dat zij hun cliënten op een andere manier gaan begeleiden, waarbij zij de nadruk leggen op mogelijkheden en kansen in plaats van op beperkingen en problemen. Niet alleen wordt er meer verwacht van cliënten en professionals, er vinden ook veranderingen plaats in het zorglandschap, die direct effect hebben op het aanbod van zorg en begeleiding voor cliënten. Zo biedt Lentis sinds 2016 niet langer de Wmo-activiteiten gericht op dagbesteding

Ongeveer vier op de tien Nederlanders voldoen op enig moment in hun leven aan de criteria van een psychiatrische diagnose (De Graaf et al., 2012). Hoewel psychische aandoeningen (inclusief verslavingsproblemen) dus veel voorkomen, bestaan hierover nog vele misvattingen en vooroordelen. Om de openheid en acceptatie van psychische aandoeningen te bevorderen heeft een brede werkgroep met vertegenwoordiging van Samen Sterk zonder Stigma, cliënten- en familieorganisaties (HEE, LPGGZ/MIND, het Zwarte Gat, Ypsilon), beroepsgroepen (NVVP, NIP, NVvA, LV POH-GGZ, V&VN1), maatschappelijke partners (Leger des Heils) en onderzoekscentra (IVO, Tranzo, RGOc) een generieke module Destigmatisering ontwikkeld. Een projectgroep van Kenniscentrum Phrenos en het Trimbos-instituut heeft de werkgroep ondersteund

In dit artikel schetsen we een dynamische kijk op psychiatrische diagnostiek. Deze kijk is ontwikkeld door Stichting Rehabilitatie '92 (R92) te Bilthoven en het voormalig bureau herstel van Lister, een instelling voor beschermd wonen in Utrecht. Ze is uitgewerkt in een training ‘Omgaan met Mensen met Psychische Aandoeningen’ (OMPA) (Dröes e.a., 2017). Onze bijdrage beoogt twee doelen. Het eerste doel is het eenzijdig stellen van een diagnose door de hulpverlener zo vaak dat kan vervangen door een gedeelde zoektocht naar de beste benoeming van wat er aan de hand is. We sluiten aan bij Van Tilburg (geciteerd in Beekman en Schoevers, 2014): ‘Het stellen van de diagnose berust op psychiatrische kennis en kunde, maar het met de patiënt bespreken daarvan is een moment van dialoog en onderhandeling over hoe men gezamenlijk het probleem wil definiëren en behandelen’. We gaan misschien nog een stap verder: in het contact tussen hulpverlener en cliënt is de diagnose de (bij voorkeur gedeelde) benoeming van de toestand van de cliënt door behandelaars, verpleegkundigen, begeleiders en natuurlijk door de cliënt zelf. De toestand kan worden omschreven als gevolg van een functiestoornis of ziektebeeld in de klassieke zin, maar ook als een communicatieprobleem. In dat geval kiezen de betrokkenen voor een benoeming van de toestand van de cliënt als relationeel en contextgericht.

In de eindpublicatie ‘Nieuwe wegen ggz en opvang 2016-2018’ zijn de resultaten verzameld van een tweejarige ontdekkingsreis in het sociaal domein: het aanjaagprogramma ‘Nieuwe wegen ggz en opvang’.

Facts
In het aanjaagprogramma Nieuwe wegen ggz en opvang hebben in de periode 2016-2018 deelgenomen:
• 27 initiatieven van samenwerkingsverbanden verspreid over het land
• ondersteund door medewerkers van vier kenniscentra: Trimbos-instituut, Phrenos, Movisie en Vilans
• in opdracht van drie brancheorganisaties: GGZ Nederland, RIBW Alliantie, Federatie Opvang en de landelijke organisatie van cliënten: MIND
• gefinancierd door het Ministerie van VWS.

Dit programma had als doel om samenwerking te stimuleren en om samen met ervaringsdeskundigen te kijken naar wat voor mensen met psychische kwetsbaarheid van betekenis is. Hoe kunnen zij de ruimte krijgen en zoveel mogelijk ondersteund worden om het leven te leiden zoals zij dat graag willen? Met aandacht voor alle aspecten die hierbij van belang zijn. Niet alleen voor zorg en behandeling, maar bijvoorbeeld ook voor aspecten als wonen, begeleiding, schuldhulpverlening, sociale contacten, zinvolle daginvulling, opleiding en werk.

Inhoudsopgave

Dat goede samenwerking tussen hulpverlening, cliënt en naasten van belang is, daarover is binnen de ggz, geen discussie. Wel lopen de meningen uitéén over hoe die samenwerking er uit moet zien en welke hulpmiddelen een goede samenwerking zouden kunnen faciliteren. Eén van de instrumenten die hiertoe zijn ontwikkeld, is de Triadekaart (www.triadekaart.nl). Nu deze inmiddels in een groot aantal ggzinstellingen in gebruik is genomen, rees de vraag of de kaart inderdaad de beoogde effecten heeft op de samenwerking en hoe deze idealiter dient te worden toegepast. In dit artikel wordt beschreven welke criteria verschillende betrokkenen hanteren als zij spreken van ‘goede samenwerking’ en hoe de Triadekaart hieraan zou kunnen bijdragen.

De artikelen in deze uitgave van Participatie en Herstel hebben mij zonder uitzondering tot nadenken aangezet. Vanzelfsprekend hoop ik dat dit bij u ook gebeurd.
Jaren geleden nam ik deel aan een workshop van Jos Dröes en Martijn Kole over het dynamiseren van psychiatrische diagnoses. Ik ging er ‘opgewonden’ door de nieuwe kennis, maar met de nodige vraagtekens weg. Wat was ik blij om voor dit nummer een artikel van hun hand te mogen ontvangen over het onderwerp van de workshop van toen. Veel van mijn vragen werden door het lezen van het artikel opgelost; maar er bleven er ook nog steeds openstaan. Is niet elk probleem wat zich in de GGz aandient ten principale een communicatieprobleem? Ik ben benieuwd wat u van het artikel vindt. Ook het tweede artikel over de generieke module destigmatisering zette mijn hersenen aan het werk. We gebruiken volgens de auteurs opvallend genoeg een groot aantal buitenlandse methodes voor stigmabestrijding. Het roept de vraag op of het niet tijd wordt dat we in Nederland zelf effectieve methoden gaan ontwikkelen voor stigmabestrijding. Talent genoeg lijkt me.

‘Eigengereidheid en eigen wijsheid zijn voorwaarden voor herstel; ziekteinzicht en therapietrouw zijn herstelondermijnend’, luidde een stelling bij het proefschrift dat de prominente ervaringsdeskundige Wilma Boevink april 2017 verdedigde aan de Universiteit van Maastricht. In dit artikel onderzoeken we welke betekenis deze stelling heeft voor Illness Management en Recovery (IMR), een internationaal veel gebruikte herstelondersteunende methodiek voor mensen met langdurige psychische klachten..

Signaleringen van Engelstalige tijdschriftartikelen onder redactie van Jaap van Weeghel (selectie) en Toine Ketelaars (samenvattingen). Zie ook www.kenniscentrumphrenos.nl/publicaties/signaleringen/