Participatie en Herstel 3 - 2016

Participatie en Herstel 3 - 2016

2016

Omschrijving

'We zeggen allemaal wel dat we aan rehabilitatie doen, maar is dat wel echt zo?'

'We zeggen allemaal wel dat we aan rehabilitatie doen, maar is dat wel echt zo?'

De Forensisch Psychiatrische Kliniek (FPK) van GGZ Drenthe hoort bij de divisie Beveiligde Psychiatrie, die bestaat uit een keten van behandelvoorzieningen. De meest gesloten setting is de FPK: ongeveer 125 patiënten*) worden hier behandeld. Zeven afdelingen zijn gesloten, de vijf resocialisatieafdelingen zijn open. Daarnaast is er de Polikliniek waar mensen ambulante behandeling krijgen. Het forensisch ACT-team biedt preventie en nazorg. Ten slotte behoren Duurzaam Verblijf te Beilen en de Beter Leven kliniek in Assen ook tot de divisie Beveiligde Zorg.

Christian Feij is klinisch psycholoog. Hij is werkzaam bij afdelingen De Sluis en Het Dok als hoofdbehandelaar en behandelend psycholoog.
Jelmer Tichelaar is verpleegkundige en IRB-expert. Ook hij is werkzaam op afdeling De Sluis.
In de FPK van GGZ Drenthe zijn de afgelopen vijf jaar negen hulpverleners opgeleid tot IRB-expert en maakt men serieus werk van de implementatie en borging van rehabilitatie in deze setting. Opmerkelijk genoeg om een gesprek aan te wijden.
Meer info
3,90
Bijeenkomsten

Bijeenkomsten

Van Dolhuys naar HIC, kan het nog beter?

Onder deze toepasselijke titel vond in museum Het Dolhuys te Haarlem op 23 juni 2016 het jaarlijkse HIC kennisfestival plaats, georganiseerd door het voormalige GGZ+ dat nu Resilience+ heet. HIC staat zoals bekend voor High and Intensive Care. In het verleden was HIC vooral gericht op humanisering van het verblijf in crisisunits en opname-afdelingen. De HIC-beweging heeft hier en daar geleid tot bepaald opvallende resultaten. Zo is het aantal separaties bij de bakermat van het model, de Brabantse zorgaanbieder Breburg met 90 procent afgenomen. Voorlopige onderzoeksresultaten van elders wijzen op een afname van 50 procent. Het minder separeren wordt gelukkig niet gecompenseerd met meer dwangmedicatie. Dit is een echt succesverhaal. Natuurlijk staat de vermindering van dwang en drang de laatste jaren ook in andere initiatieven op de agenda. Aan HIC alléén zal het niet liggen. Maar HIC levert een grote en enthousiasmerende bijdrage.

Alle reden dus om nieuwsgierig te zijn naar het vervolg van dit inspirerende begin. Wat is de volgende stap? De belangrijkste stap werd al bij de introductie van het programma duidelijk. Ter ondertekening hing in de festival-tent het 'Dolhuys Manifest’ dat streeft naar een totale stop van separeren per 2020. Dat is in elk geval een duidelijk stip aan een betrekkelijke nabije horizon; bovendien is het totaal afschaffen van separeren ook internationaal een hot item.

Meer info
Gratis
Boeken

Boeken

Veertig jaar psychiatrie
Een wat melancholiek stemmende Werde-gang door de psychiatrie van de afgelopen veertig jaar ]an Pols, psychiater, opleider psychiatrie in Licht en Kracht in Assen, auteur van het proefschrift Mythe en macht en niet te vergeten jarenlang filmrecensent voor het Maandblad Geestelijke volksgezondheid, beschrijft in Veertig jaar psychiatrie de ontwikkelingen in zijn vakgebied in de afgelopen decennia. Dit aan de hand van zijn eigen ervaringen als behandelaar, vernieuwer en opleider. Interessant, Pols is een vaardig verteller, en relevant want als er bij één medische discipline sprake is geweest van opeenvolgende paradigmawisselingen in de afgelopen vijftig jaar, is het de psychiatrie wel. Hij heeft het van binnenuit meegemaakt.

Principieel dienstweigeraar Pols vervult als principieel dienstweigeraar en pas afgestudeerd arts begin jaren zestig zijn vervangende dienstplicht in het Rijksasiel voor
psychopaten in Avereest, een instelling voor dwangverpleging van tbr-gestelden en raakt in de psychiatrie geïnteresseerd. Het instituut kan, zoals hij zelf zegt, het beste gekenmerkt worden als een straf/werkkamp. Aan de hand van enkele persoonsbeschrijvingen van patiënten maakt Pols duidelijk dat de tbr-maatregel in die tijd wel heel gemakkelijk opgelegd werd en dat ook hij zich na korte tijd afvroeg welk doel zo'n terbeschikkingstelling diende. In elk geval geen therapeutisch doel. Veel patiënten hebben een fysieke aandoening zoals de ziekte van Alz-heimer; andere patiënten hebben een hersenbeschadiging ten gevolge van een ongeluk. Prachtig zijn zijn patiëntbeschrijvingen waarbij de klassieke psychiatrische ziektebeelden zoals de pseudologia fantastica, de narcistische persoonlijkheid, en kleptomanie prominent naar voren komen.
Meer info
Gratis
Cognitieve Adaptatie

Cognitieve Adaptatie

Een interventie voor mensen met ernstige psychische aandoeningen die langdurend intensieve klinische zorg nodig hebben
Nederland biedt voor zo’n 21.000 mensen met een ernstige psychische aandoening (EPA) zorg in beschermende woonvoorzieningen of op ‘verblijfsterrei-nen’ in de ggz (Knispel e.a., 2014). Deze mensen hebben vaak last van blijvende symptomen door medicatieresistentie en ervaren problemen in de lichamelijke gezondheid, zelfzorg en het dagelijks functioneren. Het langdurende verblijf in dergelijke voorzieningen leidt bij deze mensen tot hospitalisatie, verdere stigmatisering en verlies van identiteits- en omgevingsbesef. Zelfstandig functioneren en meedoen in de samenleving is voor de meeste van deze mensen op dit moment dan ook moeilijk te realiseren. Niet alleen negatieve symptomen en functioneringsproblemen spelen hierin een rol, maar ook cognitieve beperkingen. Het gaat dan om bijvoorbeeld moeilijkheden met plannen, organiseren en het geheugen. Om de zelfredzaamheid van deze groep mensen te verbeteren, zullen interventies die zich richten op het verbeteren van het dagelijks functioneren dan ook moeten aansluiten bij het cognitieve niveau van de cliënt.

Wat is Cognitieve Adaptatie Training (CAT)?

Ongeveer 20 jaar geleden publiceerden Velligan en collega’s voor het eerst over een psychosociale interventie genaamd Cognitieve Adaptatie Training, kortweg CAT Cognitieve Adaptatie Training (Velligan e.a., 1996). CAT richt zich op het verbeteren van het dagelijks functioneren van mensen met cognitieve beperkingen door het ontwikkelen van zogenaamde compensatiestrategieën. Denk bijvoorbeeld aan omgevingshulpmiddelen, zoals ingesproken wekkers, lijstjes waarin activiteiten in kleine stukjes worden geknipt en (gekleurde) affiches waarop mensen bijvoorbeeld worden herinnerd aan tanden poetsen of de deur op slot draaien. Op basis van de individuele cognitieve vermogens én beperkingen wordt een dergelijke compensatiestrategie ingezet om de cognitieve beperkingen te omzeilen, zodat een persoonlijk doel toch bereikt kan worden (Velligan e.a., 2009). Hoewel het gebruik van omgevingshulpmid-delen in de woonbegeleiding van mensen met EPA, en ook bij andere doelgroepen zoals mensen met hersenletsel, zeker niet nieuw is (denk aan ergotherapie), biedt CAT nieuwe mogelijkheden. Met CAT zoeken we namelijk eerst uit wat de oorzaak is van de problemen in het dagelijks functioneren, voordat we aan een doel gaan werken. Dat wordt gedaan door een CAT-specialist. De CAT-specialist start altijd met een omgevingsinterview (Environmental and Functional Assessment; EFA) om een beeld te krijgen van het dagelijks functioneren van de cliënt in zijn eigen omgeving. Tijdens dit interview loopt de CAT-specialist samen met de cliënt door het hele huis, en vraagt de cliënt wat de cliënt zoal doet in huis en hoe hij deze dingen precies aanpakt. Dit kan variëren van koken, schoonmaken, wassen tot het bijhouden van een agenda. Bij sommige onderdelen vraagt de CAT-specialist ook of de cliënt kan voordoen hoe hij die taak daadwerkelijk aanpakt.
Vanwege de aard van de beperkingen die mensen met EPA ervaren, wordt er nogal eens voor hen bedacht wat ze nodig hebben. Bij CAT zijn cliënten betrokken bij het ontwikkelen van hun strategie.
Meer info
3,90
Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Inhoud

2 Redactioneel

3 Reacties | Nieuwe kleren voor de GGZ. Goede GGZ tegenwerpingen. | Philippe Delespaul, Michael Milo, Wilma Boevink, Jim van Os met antwoord van Ed van Hoorn

6 Opvattingen en misvattingen over herstel. Het implementeren van herstelgerichte praktijken in de geestelijke gezondheidszorg | Mike Slade, Michaela Amering, Marianne Farkas, Bridget Hamilton, Mary O'Hagan, Graham Panther, Rachel Perkins, Geoff Shepherd, Samson Tse, Rob Whitley

20 Beeld | Een veelbetekenende boom | Loes Buiteweg en Freek Boon

22 Na de vlucht. Een op herstel gericht behandelaanbod voor getraumatiseerde vluchtelingen. | Renate Smid en Sabine Vermin

32 Tandems van ervaringsdeskundigen en docenten zoeken, herkennen en overbruggen kloven tijdens het Tandemontwikkeltraject | Paulina Sedney, Linde Remmelink & Elisa Passavanti i.s.m. Herman en Lidie

37 Cognitieve Adaptatie Training. Een interventie voor mensen met ernstige psychische aandoeningen die langdurend intensieve klinische zorg nodig hebben | Lisette van der Meer, Jeroen Redmeyer en Annemarie Stiekema

43 'We zeggen allemaal wel dat we aan rehabilitatie doen, maar is dat wel echt zo?’ Ervaringen met de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB) en Herstel in een forensische setting | Annemarie Zijlstra

50 Bijeenkomsten
Van Dolhuys naar HIC, kan het nog beter? | Jos Dröes
ENIK bestaat 1 jaar | Jos Dröes
Congres Rehabilitatie ’92 | Cees Witsenburg
Herstelacademies in ggz en welzijn | Annemiek Onstenk
Freedom First Inspiratiesessies | Dorothé van Slooten

62 Boeken
Jan Pols. Veertig jaar psychiatrie; een dynamisch doolhof. | Jan Theunissen

66 Rehab

69 Uit het buitenland Kenniscentrum Phrenos signaleert | Jaap van Weeghel en Toine Ketelaars
Meer info
Gratis
Na de vlucht - Een op herstel gericht behandelaanbod voor getraumatiseerde vluchtelingen

Na de vlucht - Een op herstel gericht behandelaanbod voor getraumatiseerde vluchtelingen

Equator Foundation is partner in de Arq Psychotrauma Expert Groep en biedt behandeling aan vluchtelingen, asielzoekers en slachtoffers van mensenhandel met traumagerelateerde psychopathologie (veelal een posttraumatische stressstoornis, PTSS). Mensen raken door systematisch geweld of misbruik en ongewilde migratie niet alleen psychisch uit balans, maar verliezen ook het houvast aan hun sociale omgeving en hun rol daarin. Daarom biedt Equator naast trau-mabehandeling ook begeleiding bij herstel op verschillende levensgebieden. Onlangs rondde Equator een tweejarig project ‘Maatschappelijke participatie van getraumatiseerde vluchtelingen’ af. Hierin werd een op sociaal en maatschappelijk herstel gericht behandelaanbod ontwikkeld, ten behoeve van het laatste deel van het behandeltraject. Dit behandelaanbod is gebaseerd op de methodiek van Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen (SRH).1
Mariam is een 43-jarige vrouw, afkomstig uit Afghanistan. Als jongste uit een gezin met vier kinderen groeide ze op op het platteland en later in de hoofdstad Kabul. Mariam had een goed leven en er was geld voor een universitaire opleiding. Aan dit alles kwam door de burgeroorlog een einde. Ze moest stoppen met haar opleiding; er waren bombardementen, en er lagen lijken op straat. Ook Mariam en haar familie ontkwamen niet aan het oorlogsgeweld. Zij en haar zus werden gevangen genomen, verkracht en uitgehongerd. Haar vader werd gedwongen te kiezen: óf zij óf haar zus zou vrijgelaten worden.
Meer info
3,90
Opvattingen en misvattingen over herstel - Het implementeren van herstelgerichte praktijken in de geestelijke gezondheidszorg

Opvattingen en misvattingen over herstel - Het implementeren van herstelgerichte praktijken in de geestelijke gezondheidszorg

In de geestelijke gezondheidszorg is men herstel gaan beschouwen als een persoonlijke en subjectieve ervaring. Deze visie op herstel is in veel landen de basis van het beleid voor geestelijke gezondheidszorg. Het verleggen van de aandacht naar dit type herstel zal een transformatie in de geestelijke gezondheidszorg teweegbrengen. Maar menselijke systemen veranderen niet zo gemakkelijk. In dit artikel leggen we zeven misvattingen bloot over het begrip herstel. Vervolgens behandelen we tien herstelondersteunende praktijken die empirisch waardevol zijn gebleken omdat zij zich richten op belangrijke herstelprocessen als verbinding, hoop, identiteit, betekenis en empowerment (het CHIME-schema). Ten slotte bespreken we drie wetenschappelijke kwesties: het verbreden van het culturele begrip van herstel, het implementeren van organisatorische transformatie en het bevorderen van burgerschap.
De visie waarin herstel beschouwd wordt als de terugkeer naar een symptoomvrije normaliteit staat in de geestelijke gezondheidszorg ter discussie. Mensen die zelf getroffen zijn door ernstige psychiatrische aandoeningen zijn steeds vaker en hoorbaarder gaan aangeven wat helpt om boven de rol van ‘patiënt’ uit te stijgen. Herstel wordt gedefinieerd als een ‘diepgaand, persoonlijk veranderingsproces in iemands attitudes, waarden, gevoelens, doelstellingen, vaardigheden en/of rollen’ en een manier om ondanks de door ziekte veroorzaakte beperkingen ‘een voldoening schenkend, hoopvol en nuttig leven te leiden’(1). Deze definitie ligt aan de basis van het geestelijke gezondheidszorgbeleid in de Engelssprekende wereld (2-6) en elders (7).
Herstel wordt gedefinieerd als een diepgaand, persoonlijk veranderingsproces in iemands attitudes, waarden, gevoelens, doelstellingen, vaardigheden en/of rollen en een manier om ondanks de door ziekte veroorzaakte beperkingen een voldoening schenkend, hoopvol en nuttig leven te leiden.
In de kern is persoonlijk herstel een subjectieve ervaring (8). Er kan wel sprake zijn van overeenkomsten tussen individuele personen, maar er blijven veel subjectieve definities van herstel in omloop, niet in de laatste plaats omdat iemands visie op zijn of haar herstel in de loop van de tijd kan veranderen. Ondanks de consensus in het beleid is het lastig gebleken om in de geestelijke gezondheidszorg een focus op herstel te ontwikkelen waarin de inzichten van herstellenden vooropstaan. Sommige commentatoren suggereren zelfs dat het concept is ‘gekaapt’ door beroepsbeoefenaren.
Dit artikel stelt een aantal onjuiste veronderstellingen (misvatttingen) over herstel en een aantal empirisch ondersteunde benaderingen om herstel te bevorderen (opvattingen) aan de orde. De auteurs zijn internationale deskundigen uit zeven landen. Zij omspannen ervaringskennis (dat wil zeggen persoonlijke ervaringen met geestesziekte), onderzoek, beleid en klinische perspectieven.
We geven zeven misvattingen over het begrip ‘herstel’.
Meer info
3,90
Reacties - Nieuwe kleren voor de GGZ. Goede GGZ tegenwerpingen

Reacties - Nieuwe kleren voor de GGZ. Goede GGZ tegenwerpingen

Naïef optimist of blijven bij een ggz met gebonden handen? Philippe Delespaul, Michael Milo, Wilma Boevink, Jim van Os met antwoord van Ed van Hoorn
Reactie op Ed van Hoorn, Nieuwe kleren voor de GGZ. Goede GGZ tegenwerpingen met een aanvullend editoriaal en congresbespreking van Jos Dröes. Participatie en Herstel 2 juni 2016
De Nieuwe GGZ streeft naar een ggz die beter in staat is om mensen te helpen. Ze voert hiertoe een maatschappelijke discussie over gewenste innovaties in de ggz. De term 'innovatie' heeft overigens minder betrekking op de nieuwe ideeën (velen zijn al decennia bekend) maar om de (radicale) implementatie van deze ideeën. De Nieuwe GGZ heeft enkel oplossingen die we samen met elkaar in cocreatie bedenken en in praktijk brengen. Met betrekking tot deze discussie vormen de bijdragen in dit tijdschrift van Van Hoorn en Dröes waardevolle aanvullingen in de meningsvorming en de maatschappelijke discussie rond innovatie in de ggz. En in de strategie om deze innovatie in de praktijk te brengen. Mensen met een ernstig psychisch lijden zijn in Nederland (en ver daar buiten) immers niet goed af.
Het onderliggende thema van de inbreng van Van Hoorn en Dröes is of 'iemand die psychisch lijdt beter af is buiten de ggz'. Voor hen (en zonder te veralgemenen veel mensen uit de cliëntenbeweging) lijkt het antwoord eenduidig 'ja' te zijn. De psychiatrie is intrinsiek ongezond (ziek makend) en een hinderpaal voor herstel. ]e kunt alleen buiten psychische hulpverlening herstellen. Voor anderen is het antwoord eenduidig 'nee' - alleen de curatieve psychiatrie kan menselijk lijden verminderen en de-psychiatrisering zal onmiskenbaar leiden naar verwaarlozing. Tussen deze uiteenlopende stellingen lijkt een soort domeinsplitsing in de maak: dat de psychiatrie zich terugtrekt in het curatieve domein (veel professionals dromen daarvan) en het participatie- en (persoonlijk) hersteldomein overlaten aan cliënten en het maatschappelijk veld (de cliëntenbeweging beleeft hierin een Renaissance). Er is weinig geloof dat er enige winst te halen is om integraal op te trekken.
Om eerlijk te zijn worden wij ook wanhopig van sommige ontwikkelingen in het veld en denken dan dat de ggz slechts door disruptie zal veranderen. Maar voorlopig kiezen wij er voor om naïef optimistisch te denken dat we na 40 jaar dromen (ja, oude wijn in nieuwe zakken) eindelijk werk maken van een maatschappelijk geïntegreerde ggz. Het momen-tum hiervoor is nog nooit zo goed geweest.
Meer info
3,90
Redactioneel

Redactioneel

Dit nummer van Participatie en Herstel opent met een reactie van de auteurs van Goede GGZ, Philippe Delespaul, Michael Milo, Wilma Boevink en Jim van Os, op de kritische beschouwing over de Nieuwe GGZ in het vorige nummer door Ed van Hoorn en de kanttekeningen daarbij van ondergetekende. Ed van Hoorn heeft op verzoek van de redactie hierop weer een korte reactie gegeven. Hij maakt nog eens duidelijk dat het kwaad wat hem betreft begint bij de ziektemetafoor. Wat mij verbaast is dat men vanuit de Nieuwe GGZ een trend bespeurt om een domeinsplitsing te organiseren waarin curatief of symptomatisch herstel, participatie of maatschappelijk herstel en subjectief of persoonlijk herstel elkaar gaan beconcurreren. In de praktijk zien we juist veel geloof in het nut van gezamenlijk optrekken, zoals ook blijkt uit de bijdragen in dit nummer. We beginnen met een vertaling van het klassieke artikel van Slade en anderen over klinisch en persoonlijk herstel. Dan volgt de integrale behandeling van vluchtelingen met traumatische ervaringen door Renate Smid en Sabine Vermin. In het tandemmodel van Paulina Sedley en anderen trekken ervaringsdeskundigen en docenten samen op.
Meer info
Gratis
Rehab

Rehab

Rehab

Meer info
Gratis
Tandems van ervaringsdeskundigen en docenten zoeken, herkennen en overbruggen kloven tijdens het Tandemontwikkeltraject

Tandems van ervaringsdeskundigen en docenten zoeken, herkennen en overbruggen kloven tijdens het Tandemontwikkeltraject

De laatste jaren is er een toename van betaalde en onbetaalde ervaringsdeskundigen in de beroepspraktijken van onder meer zorg, welzijn, hulp- en dienstverlening, en het hoger onderwijs. Deze ontwikkeling zorgt voor een nieuwe uitdaging: samenwerking tussen ervaringsdeskundigen en professionals. Er zijn legio voorbeelden waaruit blijkt dat deze samenwerking niet vanzelfsprekend verloopt. Kloven tussen de wereld van de ervaringsdeskundige en die van de professional leiden dikwijls tot ingewikkeldheden in de samenwerking. Om deze impasse te doorbreken is in het najaar van 2014 in Amsterdam het tandemontwikkeltraject (TOT) gestart. Het TOT is een initiatief van het Instituut voor Gebruikersparticipatie en Beleid (IGPB) en de Hogeschool van Amsterdam, en is onderdeel van de Amsterdamse Wmo-werkplaats. Het TOT is geïnspireerd door de Opleiding voor Ervaringsdeskundigen in Armoede en Sociale Uitsluiting, die het IGPB samen met de LINK organiseert en waarvan het voortraject medio 2014 van start ging in Utrecht.
Meer info
3,90
Uit het buitenland - Kenniscentrum Phrenos signaleert

Uit het buitenland - Kenniscentrum Phrenos signaleert

Signaleringen van Engelstalige tijdschriftartikelen onder redactie van Jaap van Weeghel (selectie) en Toine Ketelaars (samenvattingen). Zie ook kcphrenos.nl/signalementen.
Eerste hulp bij psychische klachten (MHFA) is waardevol voor toename van kennis over geestelijke gezondheid en bestrijding van stigma in de samenleving De Mental Health First Aid (MHFA)-trai-ning, de eerste hulp bij psychische klachten training, is in 2000 in Australië ontwikkeld en vervolgens in vele Westerse landen overgenomen (o.a. Canada, Ierland, USA, Singapore - en zeer recent ook in Nederland: www.mhfa.nl/). In deze column wordt kort besproken wat MHFA inhoudt en wat de belangrijkste uitkomsten van enkele evaluaties zijn. De MHFA-training is voor het algemene publiek maar met name geschikt voor professionals die in hun beroepsuitoefening te maken krijgen met mensen met psychische klachten (zoals politieagenten, brandweerlieden en leraren). De cursus duurt in totaal 12 uur. De meest voorkomende stoornissen komen aan de orde: depressie, suïcidaal gedrag, angststoornissen, middelengebruik en psychotische stoornissen. Het idee is dat de kennis, de houding en het hulpgedrag van de deelnemers verbetert en dat de symptomen van psychische stoornissen beter geduid worden.

Meer info
Gratis